Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Oinarri Teorikoak
una lengua que no les abría las puertas de la burocracia, que era para lo
que podía servirles el castellano” (Andres Gallego 1982: 62)— ere.
Beste alde batetik euskararen historiari eskainitako lanak ditugu.
Hauen kasuan, euskararen bilakaeraren gizarte-alderdiei buruzko kezka
lan gehienetan agertzen da eta horien artean, bestalde, zuzenean euskararen
historia soziala aztertu dutenen saila ez da batere txikia.
Multzo hautatu baten azterketa egin dut. Nafarroako euskararen historiaren
berri, zuzenean nahiz zeharka, ematen duten egileak ondoko
zerrendan jasotakoak baino gehiago dira, dena den, eta horietako asko
lanean zehar agertuz joango dira. Azterketa historiografikoaren helburua,
autore bakoitzak eskaintzen dituen argibide edo materialak aipatzea
baino gehiago, erabili diren galdera, ikuspegi eta ideia nagusiak ezagutu,
beren balorazioa egin eta aurrerantzean jorratzea komeni diren bideak
zehaztea da.
Horrela, orain artekoen lanen ebaluazioa abiapuntutzat hartuta,
errazago izango da nire burua euskararen gizarte-historiaren korronte
orokorrean kokatu, nire kezkak azaldu eta jorratu nahi ditudan alorren
esanahia argitzea.
Autore bakoitzak ikertzeko hartu duen gai nagusien arabera sailkatuta,
hona hemen atal honetan aztertu diren lanak:
Euskararen historia orokorrak: Nafarroako euskararen historiaz lehenengo
liburua izateaz gain, bere interesa gorde du Jose Anjel Irigarairen
Euskera eta Nafarroa-k (1973). Euskal Herriko historia orokorraren barnean
kokatuta, euskararen historiaren sintesi bat Jose Miguel Azaolak
egin zuen: Vasconia y su destino II. Los vascos ayer y hoy I (1976). 1977.
urtean bi lan argitaratu ziren, Joan Mari Torrealdairen Euskal idazleak,
gaur. Historia social de la lengua y literatura vascas (1977) eta
Euskaltzaindiak sustaturiko El libro blanco del euskara (1977). Lan hau,
bere sakontasunagatik eta ukitzen dituen gaien ugaritasunagatik, ezinbesteko
erreferentzia da euskararen historia ikertu nahi duen edonorentzat.
Joseba Intxaustik bi lan argitaratu zituen 1990. urtean: Euskara,
euskaldunon hizkuntza (1990a) eta “Nafarroako euskararen historiaz”
(1990b). Euskararen historia orokorra da, halaber, Benjamin
Tejerinaren “Los procesos histórico y social del euskara”, Nacionalismo y
lengua liburuko bigarren kapitulua (1992: 73-137). Garrantzia handikoa
da bilakaeraren ikuspegi orokorra eskaintzen duen Jose Maria
Larrearen Euskaldungoa erroizturik (1994) lana. Euskararen historia orokorraren
aurkezpen egoki eta orekatua Koldo Zuazoren “The Basque
Country and the Basque Language: An overview of the external history
of the Basque language” (1995) artikuluak eskaintzen du. Izaera orokorra
du, orobat, eta urte askotako lana biltzen du Jose Maria Jimeno
Jurioren Navarra. Historia del euskera (1997) liburuak. Azkenik, Blanca
Urmenetaren tesia dugu: Navarra ante el vascuence. Actitudes y actuacio-
48