Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
Zein da ikusmolde horren gakoa? Kontua ez da gizartea hiru zatitan
banatzea —nahiz eta batzuetan horrela den, kasten sistema indiarraren
kasuan bezala: brahman-apaizak, ksatriya-gerlariak eta vaisiya-nekazariak
(Dumezil 1977: 12)—, gizarteak dituen eginbeharrak hiru multzotan,
hiru funtziotan, biltzea baizik. Funtzioak, rol sozialak edo literatur
kritikako aktanteak (Marchese eta Forradellas 1986: 13) bezala, tasunmultzo
baten bilduma dira eta gertakarien nahiz pertsonen edo beharren
sailkapena haien arabera egiten da, pertsona edo gauza bakoitza, edo
beraien alderdi bat, funtzio bati lotzen zaio eta. Eta alderantziz, baliteke
pertsona batek, edo talde batek, funtzio bat baino gehiago biltzea bere
baitan.
Hiru funtzioak hierarkizatuta daude: lehentasuna lehenengo funtzioak
du, subiranotasunak, gero bigarren funtzioa dator, indarra, eta
hierarkian azkena hirugarren funtzioa da, emankortasuna (Dumezil
1981: 338). Horrela, hiru funtzioen ideologiaren arabera, lehen funtzioan
kokatu direnek besteetan kokatutakoek baino gehiago balio dute:
erregeak edo erlijio buruak militarrek baino gehiago balio dute eta herri
xeheak goiko biek baino gutxiago.
Hiru funtzioen hierarkizazioan Hartsuagak (1987: 20) pitzadura
nagusia deitu duena gertatzen da. Alegia, lehenengo bi funtzioak elkartuta
doaz normalean eta, aldi berean, hirugarrenarekiko bereiztuta.
Indian, adibidez, “Es común (…) la estrecha solidaridad de los dos primeros
varna [kastak], en oposición al tercero: el brahmán y el ksatriya
son «las dos fuerzas», ubhe virye, entre las que el entendimiento es provechoso
y necesario para los dos” (Dumezil 1977: 62), eta bi hauek
ezaugarri baikor eta aberatsez beterik agertzen dira. Hirugarren funtziokoen
ezaugarriak, berriz, esaldi batean laburbiltzen dira: “los vaisya
deben honrar y servir a los brahmanes y a los ksatriya” (ibid.: 62).
Eskandinavian ere harreman mota bera dugu, hau da, lehenengo bi
funtzioetako ordezkariak elkartuta daude hirugarrenekoak menderatu
nahian: “la agresión de los representantes de las funciones superiores,
ávidos de conquistar, de esclavizar a los de la tercera” (ibid.: 270-1).
Berdin Erroman ere, beherago ikusiko dugunez.
Azalpen honen aurrean zalantza bat aurkeztu ohi da, hots, gizarte
batek subiranotasuna, indarra eta emankortasuna bildu behar dituela
dioen baieztapen hori ez al da gizarte orok bete behar dituen eginkizunen
adierazle hutsa? Benetako ideologia ote da? Eta ideologia izatekotan,
indoeuroparren berezkoa al da? Dumezilek zalantzarik gabe erantzun du:
La respuesta no es dudosa. Aunque las tres funciones corresponden a tres
necesidades que todo grupo humano debe satisfacer para no perecer, son
muy pocos los pueblos que, de esta estructura natural, han extraído una ideología
explícita o implícita. Se conocen algunos ejemplos en América y en
Africa. Pero es bien cierto que, en el Viejo Mundo, incluso ampliado desde
191