Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
tuko gara, Jainkoak nai badu. (…) baña, beldur naiz, orai gai untaz mintzo
garenak ezautu ez dezagun unificación delako ori.
(ibid.: 191-2)
Gomendioa Axularren babespean —“eguiçu çuc ceure moldera, eta
çure herrian vsatcen eta seguitcen den beçala”— eman zuen (ibid.: 93),
honako ondorio honetara iritsiz: “Ala ba, egin zagun obekiena, Nafarroa
garaiko edo beherekoa, gipuzkoarra edo bizkaitarra, bat bederak bere
gisara, antzora eta moldera” (ibid.: 94).
Nafarrek, honenbestez, bertako euskaraz 293 idatzi zuten batik bat,
euskalki jakin bati atxikirik zein atxiki gabe, idazleen arabera:
Iparraldeko goi nafarrera estilizatuaz Larrekok (A. Irigaray 1958: 10),
zaraitzueraz Ziriako eta Federiko Garralda aita-semeek, hainbat euskalkitan
Damaso Intzak, eta abar. Zenbaitetan, goian aipatu bezala, nafarrerari
gipuzkerazko formak gehitzen zizkioten. Angel Irigarayk nafarrera
eta gipuzkera ez kontrajartzeko gomendatu zuen, nahiz eta lehentasuna
nafarrerari eman:
Emen Nafarroan, emengo yendeak aditzeko gisara idatzi behar da; eta
emengo gisara idazten ikasten da, Lapurdi ta Benafarroako idazleak irakurriz,
(Gure Herria, Eskualduna) ango euskara eta gurea berdintsu baitira
(…). Ezta, bertzalde, baztertu behar, Gipuzko-euskara, nafar euskaldun
erdiak ortan mintzo baitira.
(Euskara solasa. La Voz de Navarra, 1933-02-24)
Horri Nafarroa Beherearekiko, eta, oro har, Iparralde osoarekiko,
batasun kontzientzia bizia gehitzen zaio. Iparraldea ez zen sinbolo hutsa
nafar euskaltzaleentzat eta, Eskualduna astekariaren aipamenez gain,
lotura estua zuten hango giroarekin. Kontzientzia hori hobekien adierazi
zuena, agian, Manezaundi izan zen. Bere ustez, Iruñeko La Voz de
Navarra egunkarian Zuberoako euskarari eskainitako artikulu batean,
eta Lacombe eta Saroihandyren autoritatean babesturik, Iparraldeko
euskalki guztiek, elkarren antz handia izateaz gain, jatorri bera dute eta,
funtsean, Nafarroa Garaiko euskararen enbor berekoak dira:
Yaun horrek [Lacombek] erran zakon huni [Iruñeko euskaltzale bati] 294
293. Orixeren ustez gutxietsia izatetik goraipatua eta, agian, neurriz kanpo erabilia
izatera igaro zen nafarrera: “Parece que va pasando de moda la no muy antigua
manía de despreciar el napar-mintzoa hasta el punto de usar y acaso de abusar de palabras
navarras que llenen algunas lagunas de los otros dialectos” (Quæ iam cecidere…
Mintto. Euskal-Esnalea VII, 1917, 209).
294. Lacomberi buruzko aipamenaren iturria Euskeraren Adiskideak elkarteko
kide batzuek Donostian berarekin izan zuten elkarrizketa da. Haren berri 1932ko
487