Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
Iraupen luzeko bost gai
XIX. mendearen ezaugarri orokorren aurkezpen laburra (3.1 atala)
egin ondoren, eta bertan aipatutako ezaugarri bakoitzak berezko azalpena
mereziko lukeela jakinda ere, denbora luzearen ikuspegian kokatzen
diren lau gai ukituko dira bereziki (3.2-3.5 bitarteko atalak). Ez dira
aukera nitzakeen bakarrak eta, gainera, lehen begirada batean, elkarren
arteko lotura logiko esturik ez dutela eman lezake, zertzelada sorta baten
moduan aurkeztuak baitaude, nonbait, baina denek helburu komun
garbia dute: Nafarroako euskararen historiari alde desberdinetatik argi
ahalik eta indartsuena egitea. Beste toki edo garai batzuetako adibideak
dira eta haien azalpena bakoitzaren barne koherentzia gordeaz eman
nahi dut, desitxuratu gabe, baina, aldi berean, Nafarroako gertaerekiko
duten parekotasun handia nabarmendu egingo dut behin baino gehiagotan.
Euskal hizkuntz komunitateaz, bere portaera eta hautapenen eta
bere ugalketaren azpian eredu eta egitura jakin batzuk zeudela erakutsi
nahi dut lanean zehar. Alegia, ez gaudela inertziazko bilakaera baten
aurrean, portaera egituratu baten aurrean baizik. Horretarako oso egokiak
dira azterketa konparatiboak. Ez dut gai hau beste hizkuntzetan
zuzenean azaltzen duen ikerketarik ezagutu ahal izan, baina bai analogiaz
argia ekar diezagukeen deskribapen bat: Frantziako herri hizkuntzen
bilakaera XVIII. mendeko eguneroko bizimoduan, Ferdinand
Brunotek (1967, VII) erakutsitakoa 80 . Hizkuntza horiek frantsesaren
presio handia jasan behar izaten zuten orduan jadanik eta muga nabarmenak
zituzten, baina bizi-bizirik zeuden, eta ez kasualitatez. Beren egoeraren
azterketak euskara bezalako hizkuntzen ugalketaren eredu tradizionala,
hots, lehen mailako sozializazio agenteetan oinarriturikoa,
marraztuko digu.
Erdal hizkuntz komunitatearen portaerak bi ikuspuntutatik argitu
dira: bere sustrai ideologikoen ikuspuntutik eta hizkuntz politikarenetik.
Erdal kulturaren ideologiaz mintzatzen garenean Mendebaldeko
kulturaren ideologiaz ari gara funtsean eta haren ikerketak, iturriraino
eramanda, lotura du Jacques Le Goffek gizarteen bihotz-bihotzean murgilduko
gintuzkeen imajinarioaren edo amets sozialen azterketari ekite-
80. Bi adibide gehiago aipa litezke, baina ez dira Frantziako XVIII. mendekoa bezain
argigarriak eta ez ditut orrialde hauetara ekarriko. Aurrena gaur egungoa da —ingelesaren
belaunaldiz belaunaldiko transmisioa Holandan bigarren hizkuntza gisa— eta kultur
eta harreman zereginak betetzen dituen eta, hala ere, ama hizkuntza ordezkatzera iristen
ez den hizkuntza baten ugalketaren eredu egonkorra erakusten du: Fishmanen “The
Intergenerational Transmission of «Additional» Languages for Special Purposes” lana
(1991: 355-67). Bigarrena Genevieve Calame-Griauleren Ethnologie et Langage. La parole
chez les Dogon (1982) liburua da, Mali aldeko Dogon herriaren gizarte eta hizkuntz egituraketaz
egindako azterketa zoli eta borobildua.
163