Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Erdal Hizkuntz Komunitatea eta Euskara
Bozketaren emaitzak, hala ere, ohar batzuk egitea merezi du.
Lehenego bozketatik bigarrenera bi botu aldaketa izan ziren: Palero zinegotzi
errepublikarrak eta Pastor integristak, aurrenekoan botua maisu
euskaldunei eman zietenek, bigarrenean erdaldunari eman zioten.
Bestalde, karlistek eta integristek barne zatiketa izan zuten, zati batek
erdaldunaren alde eta besteak euskaldunaren alde joaz. Eta esanguratsuena,
gehiengo absolutoa karlistek zuten, esan bezala, eta emaitzak erakusten
diguna, oro har, karlisten esku zegoen udalbatzak maisu erdalduna
hautatu zuela da.
Berriro ere ikusten dugu tradizionalistei —karlistak, integristak,
e.a.— egozten zaien ustezko euskaltzaletasuna ez zela esan ohi den
bezain garbia izan. Beste logika bat nagusitu zen Iruñeko udalaren erabakian:
erdal komunitatearen logika, euskara aipatu ere egin gabe, bere
aurka batere hitzik esan gabe, gaitasun hutsaren irizpideen izenean euskara
baztertu eta erdararen alde egitera eraman zuena.
Izkutuko presioak: Alberto Larrondo senadorearen gomendiozko gutuna
Erdal komunitatearen logika esan dut, baina logika horrek izen-deitura
jakinetan gorpuzten zen, lagun jakin batzuk izan ziren erabaki bat eta
ez bestea hartu zutenak, eta beraien atzetik Nafarroako senadore baten
izena aurkitu dugu: Alberto Larrondo257 . Deialdiaren baldintzak hain
argiak izanik, erdaltzaletasun orokorraz gain, zerk bultzatu zituen alkatea
eta zinegotziak erdaldunaren alde horren irmoki jokatzera?: Alberto
Larrondo senadoreak alkate jaunari igorri zion gomendiozko gutuna.
Eskutitz hori ez zen inon aipatu, bere lana isilpean egin zuen, baina
dosierrean dago eta, hitzez hitz (ikus 30. irudia), horrela dio:
Alberto Larrondo y Oquendo. Senador del Reino, por la provincia de
Navarra B. L. M. [Besa La Mano] al Excmo. Sr. Alcalde de Pamplona don
Miguel Garcia Tuñon, su distinguido amigo, y le recomienda con el mayor
empeño el nombramiento de maestro de Yturen en favor de Dn Guillermo
Martinez, aprovechando esta oportunidad para reiterarle las seguridades de
su más distinguida consideración y aprecio. Madrid 23 de Enero de 1900.
(etzana nirea da) (IUA, Ituren)
257. Alberto Larrondo Oquendo (Iruñea, 1857-1928), alderdi liberal-demokratako
kidea, abokatua, Iruñeko ehun zergadun nagusietako bat, hiriko alkatea izan zen
1892-3 urteetan. Gero, 1894tik 1903ra bitartean, Araba, Huesca eta Santanderko
gobernadore zibila izateaz gain, Nafarroako senadorea izan zen zenbait legealditan
(Garcia Sanz 1990: 157-8 eta 1996: 465, 75. oin-oharra).
430