Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
garaiko lehen testigantzek diotenez, Nafarroan hitzegiten zen hizkuntza
euskara zen” 30 (ibid.: 27) eta “Lehen atzerapena I. eta VI. mendeen artean
burutu zen” (ibid.: 25), “Ebro hibaiaren eskuineko urbazterra” (ibid.:
25), Tuteraz haratagoko eskualdea, alegia, hondatuta geldituz. VI. eta
XVI. mendeen artean “agian” Nafarroako Erriberatik jarraitu omen zuen
atzera (ibid.: 25-26) eta Nafarroaren Hegoaldea “XVI. mendetik
XIX.aren erdialderaino, Bonaparte printzearen ikerketa linguistikoaren
garaia berau” (ibid.: 26) irentsia geratu omen zen.
Erdalduntzean zerikusia izan duten faktoreak honako hauek izan
omen dira:
-Euskal Herriko erakundeetako administrazio-hizkuntza latina
hasieran eta erromantzea gero izan ziren, bai Nafarroako erresuman, eta
bai “Gaztelarekin tratuan hasiak ziren beste herrialdeetan” ere (ibid.:
31). Horrela, “herri euskaldun elebakarrak ulertzen ez duen hizkuntza
ofizialetik urrun jarraitzen du” (ibid.: 30).
-Hirien sorrera, diglosiak jo zituen lehen guneak hiribilduak izan
baitziren (ibid.: 31-2).
-Jarduera ekonomikoei loturiko “kanpoarekiko komunikazioa”,
gehienbat euskararen kaltetan joan zena (ibid.: 32).
-“Euskal nobleziaren Gaztelarekiko lotura” (ibid.: 32) eta agintariak
“ofiziale errealak” (ibid.: 34) izatea.
Bilakaera guztiari “Gaztelaniaren euskararekiko inposaketa” (ibid.:
35) deitzen diote, sei zatitan banatuz: (1) Erdi Aroaren bukaera: XIII.
mendea; (2) Austriak (XV. mendearen bukaera); (3) Borboiak (XVIII.
mendea); (4) Foruen Abolizioa (1839 eta 1876); (5) Diktadura
Frankista (1936-1975) eta (6) Postfrankismoa (ibid.: 35-37). Ikusten
dugunez, Erdi Aroarena izan ezik, gainerako aldi guztiak Espainiako
Estatuaren gorabeheretan, edo, gutxienez, gorabehera horiek Euskal
Herrian izan zuten eraginean, oinarrituriko periodifikazioa da.
Egileek ateratzen dituzten ondorioak honako hauek dira:
(1) Hizkuntzen arteko ukipena ez da elebitasunezko egoera nola-hala orekatu
batez konpontzen; aitzitik, hizkuntza batek bestea ordezkatuz bukatzen
du. Hortaz, beti ere biktima bat sortzen da, heriotz-zeinua berekin daramana.
(2) Gertaera hau arrazoi extralinguistikoen emaitza da, funtsean arrazoi
sozio-politikoena.
(3) Espainiako indar zentralak etapaz-etapako eta luzera handiko kolonialismo
linguistikoa ezarri du, gaztelaniaz, beste hizkuntzekiko.
30. Egiazko egoera zein ote zen, dena den, askoz ere ilunago dago, eta ez dago frogarik
Euskal Herri osoan euskaraz mintzatu zela esateko, ez eta Nafarroako Erriberan
euskaraz mintzatu zela esateko ere, Mitxelenak erakutsi zuenez (ikus 2.1.3 atala).
57