Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
naldi luzeei zor zitzaiela dio Campionek, emakumezkoak, herritik ateraz
gero, Iparraldera joaten ziren bitartean:
Débese ésta más temprana erderización de los hombres á que muchos salacencos
bajan anualmente á la Ribera en su penoso y peligroso oficio de
almadieros, ó á calidad de trujaleros. (…). En cambio la corriente industrial
de las mujeres se encamina á Larrau y Mauleón, donde se les proporciona
trabajo de alpargatería, y en esos países de lengua baskongada, ellas no se
contaminan de erdera como sus hermanos y maridos, los inmigrantes al
Sur.
(Campion 1911: 19)
Caro Barojak munta handiko beste faktore bat gehitu zuen: transhumantzia.
Erdi Arotik datorren ohiturari jarraikiz, Erronkariko artaldeek
udazkena eta negua Bardeetan ematen zituzten eta Erriberako egonaldi
luze hauek ukaezinezko eragina izan zuten gizonen hizkuntzan 168 :
No hemos de dejar de recordar que los traslados contribuyeron de modo
poderoso últimamente a que en el valle se fuera perdiendo la lengua vasca
y esto de manera particular. En efecto, los hombres que bajaban al S. y permanecían
allí mucho tiempo, a fines del siglo XIX ya hablaban generalmente
castellano, aunque comprendían el vasco.
(Caro Baroja 1978: 161-3)
Herri literaturak ederki islatu ditu ohitura hauek. Koplak dioenez,
gogokoago zuten negua Bardeetan ematea Erronkarin —Belabartze
ibartxoan— baino:
Ama Berjina Martxokoetan
Belabarzeko ordokietan,
obeki egonen nintzen
Bardeako lerkopetan
Herrian geratzen zirenek, bestalde, hauxe abesten zuten:
Ya van las mozas a Francia
los mozos a la Ribera,
(Azkue 1931: 301)
168. Pirinioetako bi aldeek, hala ere, osotasuna zuen gunea eratzen zuten eta maiz
transhumantzia Pirinioetako beste aldera bideratzen zen, eta Baztan, Aezkoa eta
Zaraitzuko artzainak, eta Erronkarikoak ere bai Erdi Aroan, Iparraldeko lur euskaldunetarantz
joaten ziren (Caro Baroja 1971, I: 266 eta 1978: 163). Euskara trinkotzen zuen
transhumantzia genuke hau, beraz. Ikus, halaber, Etxegoien (1994), non, aziendak eta
mugak zirela-eta, Aezkoako Juntak Ezterenzubi —1863— eta Donazaharre —1905—
herrietatik jaso euskarazko gutunak erakusten diren. Ikus, halaber, Camino (1997: 91-
101).
287