Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Erdal Hizkuntz Komunitatea eta Euskara
Nafarroaren berezitasunaren baieztapena, Nafarroaren espainoltasunaren
aldarrikapena eta ideologia klerikal-erreakzionarioa: “¡Por Dios, por
España, por Navarra!” (Diario de Navarra, 1917-12-02). Politikoki euskal
nazionalismoaren aurka borrokatu bazen ere, kultura mailan, ordea,
Nafarroaren euskaltasuna onartzen zuen: “afirmar lo navarro frente al
nacionalismo vasco, no a nivel cultural y étnico, pues Navarra siguen
siendo parte de Euskalherria, sino frente a la opción política del nacionalismo
vasco” (Fernandez 1990: 241). Nabarrismo politikoak ez zuen
garai hartan euskararen aurkako diskurtso berezirik eratu, eta, aldi berean,
euskararen aurkako jarrerak nabarrismo politikoa baino zaharragoak
dira.
Egia da apurka-apurka, euskal nazionalismoaren aurkako borroka
gero eta bortitzagoaren eta Nafarroaren espainoltasunaren aldarrikapenaren
ondorioz, nabarristen ordura arteko kultur euskaltzaletasuna ere
epelduz joango zela (ibid.: 260). Dena dela, euskal kulturaren aurkako
jarrerak frankismora arte ez ziren finkatu: “en este período [frankismoan]
«el tema vasco» en sus aspectos culturales, históricos, étnicos, etc.
—que hasta este momento era aceptado por Garcilaso como parte fundamental
de la personalidad de Navarra— será cuestionado y llegará a
considerarse antinavarro” (ibid.: 258).
Euskararen aurkako, edo erdararen aldeko, jarreren erantzunkizuna,
beraz, ez zaio zuzenean nabarrismo politikoari egotzi behar, baina honen
garapen eta finkatze prozesuan euskal kulturarekiko urruntasunaren isla
aurkitzen dugula ukaezina da. Eta antzeko zerbait gertatzen da maila
politikoan.
Bizitza paraleloak eraman dituzte Nafarroak eta Baskongadek. Bien
arteko loturen aitorpena eta elkarrekin aritzeko joerak zaharrak eta oso
ezagunak dira, eta ez dugu orain horietaz aritu behar. Baina sustrai sakonak
ditu, halaber, alde bakoitzak bere kabuz jarduteko joerak ere, eta hor
daude nabarrismoaren aurrekariak.
XIX. mendetik atera gabe, bide desberdinak hartu zituzten 1839-
1841eko Foruei buruzko negoziaketetan, nafarrek batzorde negoziatzailetik
atera eta beste bat eratzea erabaki baitzuten 1840ko ekainean:
“echamos de ver que las intenciones de los vascongados son conservar en
toda su integridad el sistema foral, aun a costa de hacer para ello algunos
sacrificios pecuniarios, lo cual nos pone a una distancia enorme de
ellos” (Nafarroako ordezkaritza, 1840. Aipatua in Mina 1981: 215). Era
berean, 1866. urtean Nafarroako Diputazioak gainerako diputazioei
proposatu zien eta haiek formalki onartu zuten Euskal Unibertsitatearen
egitasmoa (Orella 1977) ezerezean gelditu zen, besteak beste, probintzia
bakoitzak bere aldetik jo nahiago izan zutelako.
Oso adierazgarriak izan ziren 1867ko gertakariak. Urte hartako San
Fermin jaietan nekazaritza erakusketa bat antolatu zuen Diputazioak eta
bertara Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako diputatu nagusiei gonbidatu zien.
378