Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Bonaparte Printzearen eta Bere Laguntzaileen Lekukotasunak
lución primero y la guerra civil despues, vinieron á desbaratar sus propósitos.
(Iturralde y Suit 1877)
Gainerako laguntzaileak ez ziren, nik dakidala, ezertan nabarmendu,
harik eta 1877.ean egoera berri bat ireki zen arte, eta orduaz geroztik
Jose Erasun, Bruno Echenique, Fermin Iñarra, Mariano Mendigacha,
eta, noski, Arturo Campion baizik ez ditugu aurkitzen.
Bonaparteren ikerketen hasieratik —1856— 1877.era arte hogeita
bat urte igaro ziren eta, oro har, belaunaldi bateko tartea dagoela esan
daiteke. Azpimarragarriena, beharbada, bi belaunaldien arteko etena da,
Bonaparterekin lehendabizi eta Arturo Campionekin gero lan egin zutenak
hain gutxi izana, alegia. Etenaren arrazoiak bat baino gehiago izan
daitezke, denboraren joana, 1874.ean hil zen Pablo Ilarreguiren beraren
kasua, adibidez, baina oraingoz alde batera utziko ditugu.
Hala ere, euskararen inguruko lanei jarraipena eman zieten lagunak
badaudela esan dut. Jose Erasunek, Saldiasen 1821. urtean (IEA, Caja
413, Fajo 28, Zugarramurdiko txostena; Otxandorena 1997) jaioa eta
Zugarramurdiko dotrinaren egilea, Orreaga baladeren Saldiasko bertsioa
egin zuen Arturo Campionentzat, Euskara elkarteko bazkide egin zen
eta 1881. urtean berak euskaraturiko Antonio Maria Clareten dotrina
eta Alfonso Maria Ligorioren otoitzen bat argitaratu zituen (Revista
Euskara IV, 1881, 287).
Bruno Echeniquek (1820-1893) lotura zuzena izan zuen 1877
ondoko mugimendu euskaltzaleekin eta adibide gisa Euskara elkartearen
ekintzekin izandako harremanak ditugu. Elkarteko ohorezko bazkide
izendatu zuten hasieratik (Lista de los SS. socios honorarios. Revista
Euskara I, 1878, 16) eta Abbadia, Duvoisin, Materola eta
Iparragirrerekin batera Elizondoko Lore-jokoetan (1879), Hego Euskal
Herrian antolatu ziren aurrenekoak, parte hartu zuen (Las fiestas de la
Asociación Euskara en Elizondo. Revista Euskara II, 1879, 233).
Fermin Iñarra Echeniquek (Elizondo, 1850-1912 inguru) (Garcia
Sanz 1992: 86, 199. oin-oharra) ostatua eman zien Bonaparte eta
Duvoisin kapitainari Urdazubira joan zirenean 177 , urte batzuk beranduago
Duvoisinek berak Iñarrari zuzendutako eskutitzean eskertu ziona: “Je
n’oublie pas d’ailleurs la bienveillante hospitalité que vous m’avez accordée
dans votre maison d’Urdach, quand j’y ai accompagné S.A. Mgr. le
prince Louis-Lucien, et je saisis cette occasion pour vous en exprimer ma
reconnaissance” (Daranatz 1930: 338). Bruno Echeniqueren iloba
(Garcia Sanz 1992: 87, 200. oin-oharra) zen Fermin Iñarra Euskara
177. Ziur asko 1867. urtean, Bonaparteren laugarren bidaian —“Je compte aller
passer une semaine à Sare et un ou deux jours à Urdax, et à Zugarramurdi” (Urquijo
1910: 296)—, baina ez dut data egiaztatzerik izan.
308