Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Erdal Hizkuntz Komunitatea eta Euskara
(2) Diskurtsoak ideia adieraziak dira. Horrek norbaitek beste norbaiti
xede jakin batekin zerbait adierazten diola esan nahi du (Ibañez
1992: 9), mezuaren adierazlea eta hartzailea (“enunciador” eta “enunciatario”)
ditugu, beraz. Hau da, aztertzen ari garen kasuan, nork hitz
egiten zuen?: erdaldunek; nori?: Nafarroako erdaldun zein euskaldunei;
zer?: euskarari buruzko ideiak; zertarako?: nafar guztiek, erdaldunek eta
euskaldunek, ideia horiek onetsi eta bere egin zitzaten.
Azkeneko galdera honek —“zertarako?”— diskurtsoen eraginkortasun
sozialaren arazoa plazaratzen du. Pierre Bourdieuk diskurtsoaren
eraginkortasun performatiboaz 220 hitz egin du: “la eficacia performativa
del discurso (…) como imponente (…) del consenso respecto al
sentido del mundo social que funda el sentido común” (1985: 66). Era
berean, hitzaren zeregina jendeari ikuspegi ideologiko jakin bat “naturaltzat”
harraraztea dela dio Jesus Ibañezek (1992: 77): “El lenguaje
cumple en la ideología la función de remachar esas formas impuestas
a las cosas y a las personas (y a la relación de las personas con las cosas),
tomándolas como un hecho «natural»”. Guy Rocherrek zeregin konatiboa
deitu dio horri, Jakobsonen ideia bereganatuz: “posee una función
conativa, impulsa o insta a una colectividad a la acción, o, por lo
menos, la orienta proponiéndole unos objetivos y unos medios”
(1990: 128). Baina, noski, helburua ez da automatikoki betetzen,
mezuen hartzaileen adostasuna behar da, berriro ere pertsonen hautamenaren
gaiarekin topo eginez: “ese programa de performance sólo
habrá alcanzado su fin cuando el discurso así producido sea asumido
no únicamente por el enunciador sino también por el enunciatario.
Para lograrlo es necesario que el enunciatario lo reconozca como un
discurso que pueda hacer suyo” (Greimas eta Courtes 1982-91, II:
80). Oro har, diskurtsoek zeregin nagusietako bat dute gizarteko pentsamolde
edo ezagutzen ugalketan: “El discurso desempeña un papel
básico en estos procesos de la reproducción de las cogniciones sociales”
(Van Dijk 1995: 168).
Esandakotik dator, hain zuzen ere, diskurtsoen azterketaren garrantzia,
euskararen egiazko egoeran, ez soilik irudipenezkoan, eragin zuzena
zutelako. Gizarte-errealitateak bi alde ditu: egoera objektiboa eta egoerari
buruzko irudi subjektiboak, sarri azpimarratu dudanez.
Harremanetan daude biak eta elkarri eragiten diote, eta gizarte-zientziek
bien berri eman behar dute. Errealitate beraren aurrean, alderdi subjek-
220. Halaber: “Il [adierazpen bat] est performatif síil se présente comme destiné à
transformer la réalité (cíest le cas par exemple pour une ordre ou une question, qui prétendent
influer sur l’interlocuteur, en l’amenant à faire ou à dire quelque chose)”
(Ducrot eta Schaeffer 1995: 645). Zentzu berean, ikus “Contrato” eta “Manipulación”
sarrerak Greimas eta Courtes-en hiztegian (1982-91) eta John L. Austin-en Cómo hacer
cosas con palabras (1990 [1962]) lan klasikoa.
382