istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
tanbul Şehri Tenvir Şirketi’ne devreder ve genişletilen
gazhanenin açılış merasimi 20 Ekim 1890
tarihinde gerçekleşir. Şirketin adından da anlaşılacağı
gibi, 19. yüzyılın sonlarında İstanbul’da
havagazı henüz sadece sokak aydınlatma amacıyla
kullanılmaktadır. Kentsel yapı stoğunun
önemli kesiminin ahşap oluşu havagazının ev
içinde kullanılmasını engellemektedir. Mutfak
işleri ve özellikle de ısınma için kullanımı söz
konusu değildir. Zaten kentte, özellikle Tarihi
Yarımada’da sık sık gerçekleşen yangınlar sistemi
tahrip ederek ilk tesis masrafını da artırmaktadır.
O nedenle Yedikule Gazhanesi, hem ekonomik
sunum yapamaması, hem teknoloji yetersizliği,
hem de işletme deneyimsizliğinden dolayı kısa sürede
etkinliğini durdurmak zorunda kalır. 1914’te
yeni bir ihale açılarak imtiyaz 50 yıl için yeniden
bir Fransız şirketine verilecektir.
Beyoğlu ve İstanbul’un aydınlatma amaçlı havagazı
üretimi ve dağıtımı çabaları çok daha erken
başlamakla birlikte kentin tümünde işletmelerin
belli düzeyde hizmet vermesi için sermaye ve teknik
bilgi birikiminin sağlanması ancak 1890’larda
sağlanmış görünmektedir. Kadıköy, Üsküdar ve
Anadolu cihetine havagazı gibi yüksek ilk yapım,
işletme ve kullanma masrafı gerektiren bir teknik
hizmetin verilmesi de yabancı sermayenin
yükselen ilgisi sonucunda imtiyazla çözülmüştür.
Kadıköy’de Kurbağalıdere’ye ve demiryoluna
yakın Hasanpaşa semtinde yapılan yeni gazhane,
yörenin değişen yapısının ve gazhanenin kurulması
için gerekli koşulları sağlayan konumunun
bir sonucudur. Dolmabahçe Gazhanesi’nde katkılarını
pek bilmediğimiz yabancı mühendisler
Yedikule Gazhanesi’nin kuruluşundaki girişimleriyle
kentin altyapı yatırımlarında daha fazla
görünür olmaktadır. Kadıköy, Üsküdar ve Anadolu
yakası havagazı imtiyazını ise 1891’de 50 yıl için
Parisli bir sanayici olan mühendis Charles George
alır ve Gaz ve Elektrik ile Tenvir için Osmanlı
Anonim Şirketi adıyla bir Fransa-Belçika ortak
şirketi kurulur.
Havagazı imtiyazı verilen kişilerle yapılan
mukavelelerde genelde üretim yöntemi ve kurulacak
fabrikaların nitelikleri ya da çalıştırılma
esasları tanımlanmaz. İlk olarak, Dolmabahçe
Gazhanesi’nin işletme imtiyazının 1913 yılında
50 yıl süreyle devri için yapılan mukavelename
ve şartname bu alandaki kuralların tanımlı hale
geldiğini, yani bürokratik kadroların talep edilen
teknik hizmet içeriğini belirleyecek düzeyde
mühendislik bilgisi edindiğini gösterir. Önceki
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-107