istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
BAĞDAT CADDESİ (I)
Bağdat Caddesi, bir cadde olmanın ötesinde
zihinlerde yer etmiş bir kavramdır, değişik
zamanların İstiklal Caddesi ve bir zamanların
Direklerarası gibi.
Kentsel ve coğrafi varlığı eski olmakla birlikte,
doğuya doğru uzanan Bizans izi olarak bugünün
İstanbullusuna hiçbir şey söylemez, “Nikomedia
Yolu” (İzmit yolu) adının da artık bir anlamı olmadığı
gibi. O, doğuya, doğunun uzak kentlerine
giden yoldur, Bağdat da gerçek Bağdat kenti değil,
bir simge-isimdir: “Aşıka Bağdat sorulmaz...”
şarkısındaki Bağdat gibi. Adının simgesel uzaklık
çağrışımı, bir başka yolun, batıya uzanan Avrupa
karayolunun kente bağlanan kesiminin 50’li, 60’lı
yıllardaki adını anımsatır: Londra Asfaltı, Batı’nın
en ucundaki kente giden yol. Bağdat Caddesi’nin
de 40’lı, 50’li yıllardaki adı, semt sakinleri için
kısaca “Asfalt” olmuştur.
Eski Bizans izi, Nikomedia Yolu, Osmanlı döneminde
de menzil noktalarında, namazgahlarda
duraklayan yolcuların, Gebze’den itibaren hanlarda
konaklayan kervanların, doğuya sefere çıkan
orduların ve Hac alaylarının güzergahı olmuş,
ama modern çağda yerleşik bir alanın arteri olarak
gelişmesi, 19. yüzyıldan başlayarak demiryolu ve
denizyolu ulaşımına paralel bir süreç göstermiştir.
1843 yılında kurulan Hazine-i Hassa şirketinin ve
bunu izleyen işletmelerin buharlı gemilerinin,
“yandan çarklılar”ın uğradığı iskeleler: Kalamış,
Caddebostan, Suadiye, Bostancı, Maltepe, Kartal,
Pendik ve buna paralel olarak üstündeki istasyonlar
boyunca gelişen yerleşme, caddeye yeni bir
işlev katmıştır. Demiryolu ve sahil, istasyonlar
ve iskeleler arasında, her ikisine de paralel olarak
doğuya uzanan caddenin önce bir kesiminin, daha
sonra tümünün adı, 1918 yılından itibaren Bağdat
Caddesi’dir. Gelişimin hızlandığı 1910’larda iki
arabalık bir toprak yol, 1930’lardan sonra asfalt.
Cadde 1940’larda genişletilir, 1950’lerin sonunda
ikinci genişletme işlemi başlar. 1985 sonrasındaki
sahil dolgusu ve sahil yolunun açılması, Bağdat
Caddesi’nin 2000’li yılların başındaki ortamını
ve görünümünü hazırlayan son gelişmedir.
Caddelerin varoluş nedeni ulaşımdır. Bağdat
Caddesi’nde ulaşım, yüzyıl başında atlı arabayla
sağlanırdı. Atlı araba cadde üzerinde ve
çevresindeki semtlerde varlığını 60’lı yıllara dek
sürdürmüştür: Sahille, iskelelerle iç kesim arasında,
istasyonlarla evler arasında, yazın evle
plaj ve gazinolar, kışın evle okul ve pazaryerleri
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-039