istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
landığını tespit etmişlerdir. Sarayın ve ordunun
iaşesine ayrılmış emanetler bu tespitin dışında
kalır; buralarda sabit depolama işlevi vardır.
İstanbul’da ekonomik kontrol mekanlarının
karakteri, bu mekanların -özellikle liman bölgesinde-
kentin farklı bölgeleri arasında, ulaşım
hatları ve çarşı bölgeleriyle, kısmen de konut alanlarıyla
karışık bir düzende konumlanmalarıdır.
Bir başka deyişle, kent içi akışlarla kent dışından
gelenlerin çakıştığı bir mekansallık, kent çeperinin
ve eşiğinin özelliğidir. Sözkonusu mekansal
yapının kontrolü de başkent yönetimi için hayati
bir uğraş alanı oluşturur. Bu bağlamda, kapan ve
emanet yapılarınının mekansallığını ve konumlarını
kentsel dokudan ayrıştırmak kolay değildir.
Osmanlı’nın tartı ve dağıtım merkezleri olarak
kapanların kentteki işlevleri ve yaygınlığı o kadar
çeşitlidir ki, bunları modernleşme sürecinde tek
bir dönüşüm çizgisiyle aktarmak mümkün değildir.
Serbest ticarete geçişte sabit fiyatlandırmanın
kaldırılması, vergilerin tarımsal ürün bazında
alınmasının sonlanması ve toptancı tüccarların
özel sektör olarak gelişimi ile beraber, devlet kapanlarının
işlevi ve kapsamı dönüşür. 1850’lerden
sonra, kapanların bir kısmı özelllikle liman
bölgesinde yeni ekonomik sisteme göre tek bir
gümrük emaneti altında birleştirilirken, diğerleri
geleneksel çarşılar bünyesinde dağıtım merkezleri
olarak mekansal varlıklarını sürdürürler.
Modern kent planlamasında zabıta işlevi günlük
tüketim malları özelinde “hal”lerde varlık bulur;
günümüzde belediye hallerinde halen “kantar
resmi” adıyla tartı vergisi alınmaktadır. Kapanlar
ve haller arasındaki mekansal süreklilik ise kentin
yayılım alanının ve ekonomik akışların sonlandığı
yerlere bağlıdır. Modernleşme sürecinde Haliç’in
avantajlı bir doğal liman olma özelliği ve bunun
ekolojik olarak sonuna kadar tüketilmesinde,
özellikle deniz yollarıyla gelen iaşe mallarının
dağıtıldığı yerler belirgin bir süreklilik çizgisinde
sabit kalır. Bu bağlamda özellikle meyve ve sebze
işlevlerinde 1980’lere uzanan bir devamlılık söz
konusudur. 1930’larda eski Odun kapanın arazisinde
Sebze Meyve Hali inşa edilir ve ek yapılarla
Unkapanı Köprüsü’ne kadar genişletildiği görülür.
Bu süreklilik 1980’den sonra liman işlevlerinin
Haliç’ten taşınması aşamasında önemli bir kırılmaya
uğrar. Günümüzde Galata Köprüsü’nden
Unkapanı Köprüsü’ne uzanan kıyı alanlarında yüzyıllarca
süren ticari akışlardan çok azı kalmıştır.
Ancak kıyıları kaplayan yol ve parkların gerisinde,
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-199