istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
Minibüs, yani “tekerlekli gecekondu” (bak.
Gecekondu), sadece ev hizmetçilerini ve işportacıları
şehrin merkezi bölgelerindeki iş yerlerine
taşımakla kalmıyor, yeni göçmen kültürünü
de şehrin merkezine taşıyorlardı. 1970’lerde ve
80’lerde henüz çoğu okuma yazma bilmeyen bir
hedef kitleye hizmet götüren minibüslerde her
şoförün, genellikle başka bir yerde saygıdeğer bir
iş sahibi olma şansını yitirmiş genç bir adam olan
ve hattaki durakları ve son durağı duyuran bir
muavini bulunurdu. Yeni inşa edilen bölgelerden
yolculuğa çıkan herkesi feryat figan şarkılarında
yeni göçmenlerin hüsrana uğrayan umutlarının
inlediği yüksek sesli Arabesk müzik, plastik çiçekler,
ağlayan çocuk posteri ve minibüsün dışında
“Seni sevmeyen ölsün” gibi sloganlar karşılardı.
Çoğu eski İstanbullu minibüsten, temsil ettiği
sosyoekonomik dünya ile beraber uzak dururdu
(bak. Varoş). Ancak minibüsü görmezden gelmek
mümkün değildi. Minibüs fazla gürültülü, fazla
hızlı, fazla küstahtı. Üstelik her yerdeydi. Şehir
1980’lerde her yöne yayılınca yeni hatlar açıldı ve
minibüs şehrin trafik savaşlarının hakim oyuncusu
haline geldi -1990’ların başına kadar da trafik
ışıkları buna büyük ölçüde engel olunamadı ve
arabaya erişimi olmayan neredeyse herkes tarafından
kullanıldılar.
Bugün ise “tekerlekli gecekondu” olarak minibüs
kaybolmaya yüz tutmuş durumda. Çoğu
bugün sağlam bir alt-orta sınıf hayatın harikalarının
tadını çıkaran göçmen çalışan sınıfların
aracı olmaktan çıkalı çok oluyor. Sistem giderek
artan belediye denetimiyle ve rant temelli iktidarın
yoğunlaşmasıyla resmileştirildi. Değişmeden
kalan gayriresmi iş düzeni ile saldırgan sürüş
stili. Değişen ise minibüs plakası sahibinin elinin
altındaki 200 bin avroyla artık zengin bir adam
kabul edildiği.
Ancak yükseli ve yerini sağlamlaştırmanın
ardından minibüsün düşüşü kapıda: Havaalanı
otobanı ve Boğaziçi Köprüsü’nü de içeren şehrin
hayat damarı E-5 (adını eski ismi Trans-Avrupa
Yolu No.5’ten alan) gibi bazı ana yollarda işlemesi
şimdiden yasaklanan minibüsün yerini yavaş
yavaş metro, tramvay hatları ve ekspres otobüs
alıyor. Eski göçmenler şehirli oldu. En son yeni
gelenler ise, Iraklı, Afrikalı ve Afgan göçmenler
gibi, eski göçmenler için minibüsün oluşturduğu
hareketli destek ağı olmadan şehirle başa çıkmak
zorundalar.
—Kerem Öktem
>Gecekondu, Varoş
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-238