istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
bir sokağa dönüşür; Bağdat Caddesi’ni kesen ve
ana hattan ayrılıp, varsıl Avrupalı ailelerin yaşadığı
Fenerbahçe’ye uzanan dar demiryolunun
zamanla bir başka caddeyi oluşturduğu gibi…
Bugün ne demiryolu, ne de köşk sahiplerinin adı
kalmıştır ama Bağdat Caddesi bu dönüşmüş, kaybolmuş
izlerin, doğrultuların merkezi, omurgası
olarak bu silik hafızayı ve dokuyu taşır, yönlendirir,
yeniden yapılandırır ve anlamlandırır: O,
tartışmasız bir toplardamardır.
Bu toplardamarın bir başı vardır: Kadıköy, eski
sakinlerinin deyişiyle Kadıköyü, yani Kadı’nın
köyü. Kent haritalarında Bağdat Caddesi, biraz
daha ileriden, Kurbağalıdere üzerindeki köprünün
batısından başlar ve Bostancı’daki bir başka
eski köprüye kadar doğrusal bir iz boyunca
devam eder. Haritalarda, kent rehberlerinde ve
kimilerinin yer belleğinde cadde, eski Bostancıbaşı
köprüsünden sonra da Maltepe’ye, Kartal’a,
Pendik ve Tuzla’ya doğru devam eder ama kadim
Nikomedya yolunu izleyen bu güzergah, köprüden
itibaren artık kimliğini değiştirmiştir; köşklere,
yalılara, mekanlara ve yaşamlara uzanan tarih
de, taşıdığı çağdaş anlam ve imgeler de, caddenin
iki köprü arasında, Kızıltoprak ile Bostancı’yı
birleştiren ana gövdesi üzerinde yoğunlaşmıştır.
Toplardamar, bu coğrafi aralıkta aynı zamanda
bir atardamardır: Toplumsal yoğunlaşma, yaşam
biçimi, imge ve toplumsal kodlar oluşturur.
1910’ların ahşap köşklerini, 30’ların, 50’lerin
kargir modern villaları izler. Cumhuriyet bürokratları,
savaş sonrası burjuvazisi ve küçük burjuvazisi,
Bağdat Caddesi, sahil ve demiryolu arasındaki
mekanı, eski ve seçkin ailelerin ikinci kuşağıyla,
kalan Levanten ve yabancı tüccar aileleriyle ve
semtlerin yerli Rum ve Ermeni toplumuyla paylaşır.
Bunlara yazlıkçılar, küçük tüccarlar, Musevi
aileler katılır. 50’lerden itibaren cadde üzerindeki
villalar yerlerini bahçeli, dört katlı apartmanlara
bırakır. Bunların gerisinde önce benzerleri, sonra
daha büyükleri, çok katlı olanları yükselecektir.
Bağdat Caddesi ve çevresinde, 50’leri izleyen elli
yıl içinde üç-dört kuşak yapılaşma gelişecektir.
Bu yapılaşma, sahile paralel olarak Batı-Doğu
doğrultusunda, Kızıltoprak ve Bostancı arasındaki
kesimde, yaşam biçimi, statü ve mimari olarak
birbirine paralel bantlar halinde güneyden kuzeye
doğru giderek farklılaşır. Sahil ve sahilyolu
ile Bağdat Caddesi arasında, cadde ile demiryolu
arasında ve daha kuzeye doğru E5’e, oradan E5
ile TEM arasındaki yeni semtlere doğru, her yeni
dilimde biraz daha çok statü ve prestij kaybıyla
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-041