istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
mişti. Roma kültüründe sosyal bir merkez gibi
çalışan hamamlar genelde kadın ve erkeklerin
ayrı gittikleri yerlerdi.
İmparatorların, hamamlarda cinslerin ayrı
yıkanmalarına dair yasalar çıkartmaları, bu durumun
sıkça istismar edildiğini gösterir. Roma
hamamları yeraltından ısıtılan mekanlardan oluşurdu.
Sıcaktan soğuğa kademeli geçişlerle dizilen
mekanlarda yıkanılır, iyice ısındıktan sonra da
büyük bir soğuk su havuzunun içine girip serinlenilirdi.
Hamamların boyutlarına göre mekanlar
çizgisel dizilebilir ve yıkanan tek bir yönde ilerleyip
aynı yoldan geriye dönebilirdi. Bazı hamamlar
da tur attıracak biçimde tasarlanmıştı; yıkanan
mekanları takip ettikçe tekrar soyunma odasına
varılabilirdi. Hamamlara bitişik yerlerde okullar,
spor sahaları yer alabildiği gibi, hokkabaz ve cambazların
gösterileri de yapılabilirdi. Hamamlar
kent içinde prestij yapıları olabildiği gibi saray
ve büyük konutların da özel hamamları olurdu.
Mahalle hamamı kavramının bu dönemde yerleşik
olduğunu 5. yüzyılın başına ait olan bir kent
envanterinden görüyoruz. Notitia Urbis Contantinopolitanae,
sekiz büyük saray hamamı ve 131 özel
hamamdan bahseder. Daha küçük olan bu özel
hamamların bir ücret karşılığında kullanıldığını
biliyoruz; bunların daha ziyade özel işletilmiş
mahalle hamam yapıları olduklarını düşünmek
gerekir. Antik hamam geleneği Hıristiyanlıkla
birlikte değişmeye başlar. Varlıklarını sürdürseler
de anlamları farklılaşır; Antik Çağ’da Hıristiyanlık
yaygın ve doğal olan çıplaklıkla ilgili uygulamalara
uyum sağlayamamıştır. Çıplak olarak spor
yapmak yasaklanmış, yıkanmak da sosyal bir
faaliyet olmaktan ziyade dinsel bir arınma ritüeline
indirgenmiştir. Ortaçağ’daki kent yenileme
faaliyetlerinde halka açık hamamlar pek yer almaz,
buna karşın saray ahalisi ve Kontantinopolis
aristokrasisi arasında hamamlar önemli bir yer
tutmayı sürdürür. İstanbul’u sarsan depremlerde
görkemli hamamlar yıkıldığı zaman, onları tekrar
aynı büyüklükte inşa etmek için uğraşılmamış,
bazı kısımları onarılmış ve zamanla dev ölçekli
hamamların sadece ufak bölümleri ayakta kalmış
veya bu yapılar tamamen yıkılmıştır.
Osmanlıların 15. yüzyılda kenti almasıyla birlikte,
anıtsal ölçekli yapılarda yıkanma geleneği
kente geri gelir. Müslüman kültüründe temizlenmek,
yıkanmak, abdest almak önemli bir yer tuttuğu
için Osmanlılar da bu geleneği iyi tanıyordu
ve İstanbul’u ele geçirmeden önce Bursa, İznik ve
Edirne gibi yerlerde hem idareciler hem de özel
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-130