istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
Daha 1930’lardan, eski yolun asfalt kaplanmasından
beri bu etkinliğin adı “Bağdat’a çıkmak”
ya da “asfalta çıkmak”tır. Semt sakini Erenköylü
ya da Suadiyeli asfalta çıkar, buna karşılık vapura
binerek “şehre iner”. Bağdat’a “çıkılır”, tıpkı
Beyoğlu’na çıkıldığı gibi. Bu dilsel ifade, belki de
coğrafi olmaktan çok, modernitenin statü simgelerine
bağlı bir prestij değerine işaret eder.
Yol, mesafe demektir. Uzunluğu ve genişliği,
çevresindeki yapılar ve ağaçlarla, üzerindeki
araçların ve kaldırımlarındaki hayatın akışıyla
ilişkisi, ruhunu ve ölçeğini etkiler ve buna başka
algılar katılır. 1910’ların henüz resmen Bağdat
Caddesi olmamış Ihlamur Yolu, doğa seslerinin,
rüzgarın, lodosun, uzaktaki hatboyundan gelen
tren sesinin ve istasyon meydanındaki camiden
okunan ezanın ses mekanını ve mesafe referansını
oluşturduğu, toprak yolun 60’ların başında
yumuşatılan topoğrafyasıyla, önceleri daha keskin
yükseltilerle sonlanan ve sahile inen dik ara
yolların ucundaki denizin ses ve ışık izleriyle, yol
üzerindeki köşk siluetleri ve çınar dizileriyle belirlenen
bir mekan ve algı dünyasına sahipti. Arada
boşluklar, erik ağacı, leylak ve böğürtlen öbekleri,
menekşe gülü, şebboy, leylak kokusu, yaz geceleri
ateşböcekleri, gündüz cırcırböceği konserleri...
Mevsimlerin, yazın ve kışın, saatlerin, gündüzün
ve gecenin ritmi ve bu ritmin hissedildiği, hem
doğal, hem yerleşik bir mekan... Sonra tramvayın
sesi, sisli ve tipili gecelerde denizden gelen
sirenler, bir yazlık sinemadan yayılan İngilizce
konuşmalar... 30’lar, 50’ler devrildiğinde bu tarih
ve onun kırıntılarını taşıyan bellek, bir zaman doğal
olanın belli belirsiz izlerini, yeni kesişmeleri ve
arayüzleri, birlikteliği ve karşıtlıkları yeni ve giderek
yoğunlaşan kentsel mekana taşıdı: Seçkinlik
ve sıradanlık, özellik ve çoğaltılmışlık, beton ve
peyzaj, kendiliğinden olan ve kurgulu olan: 30’lu
yıllardan 60’lara kadar yaşayan semt buluşmaları,
dolunay gecelerinde iskelelerde bir pagan ritüeli
gibi kutlanan mehtap, “top sahaları”nda yapılan
maçlar ve kurulan “cambazhaneler” yerini ödemeli
park yerlerine, Cumhuriyet Bayramı geçitlerine
ve Fenerbahçe’nin zaferleri sonrasındaki çılgın
taraftar coşkusuna bıraktı. Ama aynı zamanda
bir modernleşme ve özgün bir kentsel oluşum
göstergesi olan bu değişim, birey için olsun, küçük
gruplar için olsun, caddenin çekim gücünü, canlılığını
ve uyarıcılığını yok etmedi. Beden ve araç
bu mekanda hala bir arada, yan yana olabiliyor,
merak ve temaşa sürüyor, küçük burjuva günlük
yaşamı kendine sanal ya da anlık ufuklar açmaya
çalışıyor; caddeye yabancı “kara gençler” içinse
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-043