istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
Şiirlere, şarkılara konu olan “han”, kent içinde
yaşayan yoksullara benzer şekilde, kaderini kabullenmiş,
konumunu yükseltmek ya da iyileştirmek
umudunu yitirmiş olsa da, kapıları birer birer
silinmiş ve artık okunamaz olsa da, ne gündüz
ne gece geçilemez olsa da, iki kapılı handan kırk
kapılı hana kadar yaşadığı serüvenin etkisiyle,
Aşık Mahzuni Şerif’in dediği gibi sadece sarhoştur,
mutsuz değildir.
—Zühre Sözeri
>Kamusal Alan, Semt Pazarı, Seyyar Yemek Satıcısı
HANE
20. yüzyıl öncesi Türkçesinde evi içinde yaşayan
aile ile birlikte tek bir birim olarak niteleyen
terim. [Ed.]
Kazım Bey 1907’de, 14 yaşında bir çocuk olarak
annesi, babası ve kardeşi ile beraber dört kişilik
mutavassıt bir hanenin ferdiydi. Fatih’te,
Müslüman İstanbul’un kalbinde, iki katlı ahşap
bir evde yaşıyorlardı. Basit hane hali, çoğu insanın
birden fazla kuşağın beraber yaşadığı geçmişin
kalabalık İstanbul hanesi hakkındaki imgesinden
çok uzaktı. Kazım Bey’in hanesi dönemin ortalaması
olan 4,2 kişiden biraz daha büyüktü. Bu
bir zamanların imparatorluk şehrinde geçmişte
çarpıcı görkemde hane örnekleri bulunmuş olsa
da, bizim görebildiğimiz kadarıyla, alçakgönüllü
imkanlara sahip İstanbulluların çoğu -ki bu
şehir halkının çoğunluğu demekti- şehir tarihinin
büyük kısmı boyunca oldukça küçük ve iki
kuşağı barındıran hanelerde yaşamışlardı. Geç
Osmanlı dönemi sosyoloğu ve milliyetçi ideoloğu
Ziya Gökalp’in büyük “konak” hanesine atfettiği
simgesel değer ne kadar büyük olsa da, çoğu kişi
için gerçek başka türlüydü. Bir dönemin simgesi
olan konak hanesi bile Birinci Dünya Savaşı’nın,
imparatorluğun sonunun ve Cumhuriyet’in kuruluşunun
ekonomik ve siyasi travmalarını büyük
oranda atlatamamış, imparatorluk İstanbulunun
diğer birçok süsü gibi silinip gitmişti.
Ortak yaşam alanına gönderme yapan hane
kelimesi (nerede yaşandığına bakılmaksızın akrabalığa
işaret eden ailenin aksine) akla oldukça
eğilmez ve statik bir imge getirir. Geçmişte, genellikle
uzun süreler kalan ziyaretçi akrabaların geliş
gidişiyle İstanbul’da haneler statik olmaktan çok
uzakmış. Ama en önemlisi haneler, insan hayatın
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-137