istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
leri sayesinde, İstanbul da Lumiére’lerin film
katalogunda (1897) yer alacaktır. Zaten artık tüm
kent kayıt altındadır; İstanbul imgeleri, Pera’nın
tiyatro, kahvehane, birahane, lokanta, otel (özellikle
Hôtel Particulier ve Pera Palas) gibi eğlence/
dinlence mahallerinde, hatta özel konaklarda mekandan
mekana dolaşacaktır. Silahtarağa Elektrik
Santrali’nin (1911) açılmasıyla birlikte tüm kente
nüfuz etmeye başlamışsa da, tarih boyunca başka
hiçbir yer, onun yeşerip geliştiği toprakların, yani
Pera’nın sinema üzerindeki bu egemenliğini yıkamayacaktır.
Osmanlı topraklarındaki bu Bohemya
uygarlığı, Cumhuriyet’in ilanına kadar, her türlü
Batılı nesnenin yüzer-gezer hale geldiği bir gösterge
ve gösteri mekanı olarak toplumsal yaşantının
Batılılaşma-modernleşme sınırlarını belirlemiştir.
Bu yüzden bir taraftan Osmanlı’nın tebaasından
farklı bir kitlenin oluşmasına yol açarken, öte
taraftan hem sinema seyircisinin nicel ve nitel
konumunu hem de seyrin nesnesini kodlamıştır.
Avrupa’da sinemaya akın edenler, sanayi kentlerinin
travmalarından en çok etkilenen kitleler
(yoksullar, işsizler, aylaklar, vb.) iken; İstanbul’da,
Batılı azınlıklar ile yeni Osmanlı burjuvazisidir.
Hatta bu durum, bir dönem sinemanın, Batılı-
Doğulu, modern-gelenekçi, kentli-köylü gibi mekansal
ve toplumsal/sınıfsal ayrışmalardan da
sorumlu tutulmasına neden olacaktır. Özel ve
kamusal alanlar (bak. Kamusal Alan), gelenekçi
kanadı temsil eden Osmanlıcılar ile kentte modernite
projesini yürüten elitler arasında süregiden
çatışmanın göstergesi haline gelirken, seyircilerin
de niteliğini belirlemektedir; seyirci, “Osmanlıcı
olmayan”dır. Buna paralel olarak, ilk konulu ithal
filmler gibi yerli uyarlamaları da, bireysel hakların
şekillenmesi ve mülkiyetin kurumlaşması gibi sınıfsal
ve mekansal ayrışmaları belirleyen değişim
ve dönüşümleri tetiklemiştir. Modernlik, filmlerdeki
Batılı yaşam ve davranış kalıpları, ev eşyası,
giysi modaları gibi klişelerle eşanlamlı hale gelir.
Modernite pastişleri, 1930’ların sonlarına kadar,
sinemanın Batılılaşma projesini benimseyen orta
ve zengin sınıfın eğlencesi olarak kalmasının en
önemli sebebidir.
Avrupalı sinema ise, modernlik algısını inşa
eden kent okumalarıyla bir avangard sanat niteliği
kazanmıştır bile. Türk filmleri bu türden
sinematografik deneyler yerine, ticari Amerikan
melodramlarından yapılan uyarlamaları tercih
etmekte ve onların klişeleriyle şekillenmektedir.
Zaten yerli film üretimi, ancak devletin Ankara’ya
kaymasıyla başlamıştır. İronik olarak, İstanbul’un
başkentliğini yitirdikten sonra karşı karşıya kal-
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-312