istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
Cevami adlı kitapta görülür. İlk olarak orada bir
Müslüman Osmanlı entelektüeli Ayasofya’nın
tarihini efsanelerden arındırır ve kısaca anlatır.
İstanbul’un geçmişinin “normalizasyon”u diye
nitelenebilecek bir süreç belki de başlamaktadır.
Ancak, 1820’lerden sonra Yunan bağımsızlık hareketinin
yeni bir egemen Yunanistan’ın kuruluşuyla
sonuçlanması ile birlikte ortam değişecektir.
Ulusalcılıklar çağı gündeme gelmiştir ve İmparatorluğun
uyrukları arasında kendilerini Bizans’ın
devamı sayanlar ve bu savı vurgulayan güçlü bir
Ortodoks Kilisesi vardır. Dolayısıyla, Osmanlı
yönetici eliti tam da modern historiyografiyle ve
bu arada Antikite ve sonrasıyla tanışırken, paradoksal
olarak Yunan tebaya yönelik kuşkuyu
da üretmeye başlayacaktır. Sözgelimi, Türkçede
basılmış ilk Yunan tarihi metni olan Tarih-i İskender
bin Filipos ile Yunanistan’ın bağımsızlığı
neredeyse eşzamanlıdır.
Osmanlı entelektüelleri Bizans terimini bir
kültürün ve büyük bir Hıristiyan imparatorluğun
adı olarak kullanmaya 19. yüzyılın son çeyreği içinde
başlarlar. Terim Avrupa’dan, özellikle Fransız
kültür alanından aktarılmıştır. Birinci Dünya
Savaşı’nın bitimine kadar Bizans’a ilişkin temel
historiyografik verilerin öğrenilmesiyle yetinilir.
Birinci Dünya Savaşı Osmanlı Devleti’nin yenilgisiyle
bitip Batı Anadolu’yu yeniden ele geçirmeye
yönelik Yunan askeri macerası başlayınca, Bizans
uygarlığının Türkiye’deki alımlanışı da hızla farklılaşır.
Yunan ordusunun neredeyse Orta Anadolu’ya
kadar uzanan işgali, Bizans’ın mimari kalıntılarını
bile ülkeye göz dikmiş güncel düşmanlara dönüştürecektir.
O zamana dek pek çok Anadolu kentinde
varlıklarını sürdüren binyıllık kimi yapılar
o sırada özellikle ortadan kaldırılırlar. Örneğin,
Konya’da Eflatun Mescidi, Ankara’da Aziz Clementus,
İznik’te Koimesis Kiliseleri bu tepkiye kurban
gider, dinamitlenerek yok edilirler. Bizans terimi
Türkçede artık olumsuz anlamlarla yüklenmeye
başlamıştır. 1960’ların başında Kıbrıs’ta Türk ve
Rum cemaatleri arasında çıkan çatışmalar, historiyografiye
dek uzanan bu kavga alanını iyice
genişletir. Unutma ve inkar çabaları sonraki onyıllarda
da tırmanır. Kendisini ve genelde tüm Türkleri
düşmanlarla kuşatılmış görme psikozunun
paranoya niteliğini kazandığı zamanlar da olur.
Örneğin, 1990’ların başlarında adında Osmanlıca
“Kostantiniyye” (Konstantinopolis) geçen bir süreli
yayın, mahkeme kararıyla kapatılacaktır.
Ortam, Bizans’a yönelik soğukkanlı bir entelektüel
ilginin yeşermesine de doğal olarak pek
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-067