istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
kökenlerinden ötürü, gündelik Türkçe’deki telaffuz
zorluklarına bağlamak mümkündür. Bazılarıysa
ait oldukları yapı ya da kompleks yıkıldıktan
sonra unutulmuşlardır. Ama, en önemli unutuluş
nedenleri, kentteki alışılmış toponimik eğilimlere
hiç uymayışları olmalıdır. Çünkü bunlar yönetici
elit tarafından daha kuruluş evresinde verilmiş
adlardır. Oysa, önceki yüzyıllarda adlar resmen
belirlenmemekte ve yukarıda tanımlanan eğilimler
doğrultusunda gündelik pratik içinde kendiliğinden
halk arasında oluşmaktadır. Ne var ki,
resmen adlandırmanın çoğu erken örneği unutulsa
da, söz konusu adlandırma pratiğinin kendisi
sonraki yüzyıllarda kural haline gelecektir.
Tanzimat, önemli siyasal ve toplumsal değişimler
getirmekle birlikte, başlangıçta İstanbul’un
yer adlarına önemli bir katkı yapmaz. Ancak, 19.
yüzyıl ortalarında artık eski yer adı verme alışkanlıkları
yıkılmaktadır. Bir yandan kentin saçaklarında
eskiden mevcut olmayan Rumca yer
adları ortaya çıkmaya başlar. Örneğin, Tatavla
ve Ayastefanos böyledir. Bir yandan da Avrupa
kökenli kent sakinleri (Levantenler) adlandırma
pratiğine katılırlar. Sözgelimi, bugün (Türkler
arasında o dönemde de) Taksim diye bilinen
semt Champ de Mars, Beyoğlu’nun ana caddesi
Grand rue du Pera’dır. Kişi adları bile yer adına
dönüşebilir. Orada dükkan sahibi olan bir İtalyan,
Pancaldi, Pangaltı semtine adını verecektir. Asıl
kapsamlı değişim Türkler tarafından iskan edilen
yeni semtlerde gündeme gelir. Teşvikiye, İcadiye,
Suadiye, Harbiye gibi çok farklı adlandırma yaklaşımlarıyla
ilişkili “resmi” adlar belirir. Teşvikiye,
yeni kurulan bu semte yerleşmenin teşvik edildiğini
haber verir. İcadiye, semtin “nev-icad” planlılığına
işaret eder. Harbiye, oradaki askeri okulla
bağlantılıdır. 1908 Meşrutiyeti kente Hürriyet-i
Ebediye Tepesi adını armağan eder. Yani 20. yüzyıl
başlarında, Tanzimat’la birlikte unutulmaya
başlanan doğrudan siyasal ideolojiye göndermeli
ad verme pratiği, yeni bir biçimde tekrar gündeme
dönmektedir. Cumhuriyet döneminde bu pratik
kentsel alanda tam bir egemenlik kuracaktır.
Ancak, Cumhuriyet döneminde kentin Osmanlı
bürokratik seçkinleriyle bağlantılı eski yer
adları değiştirilmeye kalkışılmaz. Sadece, 1934’te
yapılan yeni bir düzenlemeyle kentteki mahalle
sayısı azaltılır. Eski mahalleler birleştirilir. Bu nedenle
onlarca eski mahalle adı hızla unutulacaktır.
Yine II. Meşrutiyet (1908 sonrası) ve Cumhuriyet
döneminde (1923 sonrası) kapsamlı bir program
çerçevesinde, o güne dek adları bulunmayan ve/
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-392