istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
gelişen kamu müzeleri kavramıyla şekillenir.
19. yüzyıl süreci çeşitlenen ve ihtisaslaşan, hem
içerik açısından hem de mekansal olarak dikkat
çekici boyutlara ulaşan müzelerin altın çağıdır.
Kurumsal geçmişi, arşivler, kütüphaneler gibi benzer
bellek ve bilim mekanlarından çok daha kısa
olmakla birlikte, müzenin kentsel yaşam düzeni
içinde özellikli çekim alanı olarak belirleyiciliği
ve mekansal varlığıyla yer edinmesi hızlı olur. 19.
yüzyıl kentleşmesinin ana bileşenlerinden opera,
tiyatro, kütüphane, belediye, kamu yönetimi mekanları
ile birlikte müzeler, şehir merkezlerinde
yerlerini alır.
British Museum üzerine çalışmalar yapan mimarlık
tarihçisi J. Mordaunt Crook’un yorumuyla
müze, “18. yüzyıl Aydınlanması’nın, 19. yüzyıl demokratikleşmesinin
ve 20. yüzyıl modernleşmesinin
bir ürünüdür”, yani Batılı düşünce yapısının
getirisi, Batılı bir kurumdur. En temelinde müze
bir Avrupa’lıdır. Eski kıtanın gelişim süreçleriyle
paralel evrimleşmiştir. Dünya üzerine yaygınlaşmasının
ise her kültür coğrafyası için farklı bir
gerekçesi vardır; kültürel kimliğin vurgulanması
aracı, aidiyet sembollerinin ideolojik olarak bir
araya getirilmesi ve topluma mal edilmesi, modernleşme
göstergesi gibi...
Osmanlı’nın günümüze kalan müze mirası
ise Batılılaşmanın mutlak öğeleri arasında düşünülüp
buna göre modellenerek, diğer Batı’dan
uyarlanan kamu kurumlarının aksine ihtiyaçtan
değil, tamamen Batı’nın ilgisini yoğunlaştırdığı
bir alanda otorite göstermek eğilimiyle kurulur.
Tanzimat yenilikleri döneminin ilk yıllarında,
1846’da, Aya İrini’nin eski silah ve ganimetlerin
hazineye layık görülmeyen bir bölümü ve hipodrom
civarından gelen antik mimari parçalardan
ibaret birikimlerle oluşturulan müze düzenlemesi
ilk girişimdir. İki kısım halinde başlayan müze nüvesinin
antik eserler odaklı gelişmesinin yegane
nedeni de Avrupa’nın antik döneme olan ilgisidir.
1869’da Safvet Paşa’nın sadarete bir imparatorluk
müzesi kurulması talebini gerekçelendirmek için
sunduğu, “Avrupa müzeleri buradan götürülen
nadide eserlerle süslüyken, ülkemizde bir müzenin
kurulmamış olması doğru değildir” bildirimi,
müzelere olan “ihtiyacın” göstergesi olarak
ele alınabilir. Osmanlı İmparatorluğu müzesine
kavuşurken bile bu mekanın toplumun belleğini,
geçmişininin maddi kanıtlarını gelecek nesillere
aktarılabilir kılmaya yarayan bir kurumsallaşma
olduğu bilinci, Avrupa’nın ilgisine mağlup olur. 16
Ağustos 1880’de Çinili Köşk’ün Müze-i Hümayun
olarak düzenlenerek açılışında, dönemin Maarif
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-245