istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
ayrılır; geçerli ekonomik sistemin gereklerine
göre vergilendirilir; yöneticiler ve diğer aktörler
eşliğinde onlara değer biçilir. Kıtlık olasılığına
karşı özellikle hayati tüketim maddeleri, devlet,
tüccarlar veya küçük esnaf tarafından depolanır.
Ekonomik sınır, kentin fiziksel cephesi ile kısıtlı
değildir. Gümrük alanı ulaşım hatları üzerinde
bir dizi kontrol noktasıyla çeper bölgelere uzanabilirken,
kısmen kent içindeki ticari mekanlarla
ve çarşılarla da bütünleşebilir; günü birlik ulaşım
ölçeğinden, kıtalararası ağlara uzanan bir çizgide
farklılaşır. Endüstrileşme öncesinde, başkentler
ile liman kentleri, kendi yakın çeperlerinin ötesinde
bir alanla ekonomik ilişkiler bağlamında,
karmaşık bir kapma aygıtı oluşturacak şekilde
diğerlerinden farklılaşırlar. Kentlerin cepheleri,
özellikle anayolların sonlandığı yerlerde ve eşiklerde,
ekonomik akışların kontrolü ve yönetimin
ürün ile üretim üzerinden kazancını sağlamak
üzere kapalı kent modelinde yapılandırılır. 19.
yüzyıldan başlayarak kentsel alanın yeni ulaşım
araçları ile yaygınlaşması, savunma hattının devlet
topraklarının geneline ve sınırına yayılımı, kapitalist
ekonomik sistemde hammadde ve metaların
serbest dolaşımı yönünde yapısal değişimlerle
beraber, kapalı kent tipolojisi açık kent modeline
evrilir. Mimari kent sınırlarının kısmen ortadan
kalktığı bu dönüşüm sürecinde, ekonomik kontrol
ve gümrük işlevi de yeni ulaşım hatlarına bağlı
olarak belli alanlara kaydırılır; çoğu durumda
ülke sınırına aktarılır. Bu dönemde, ekonomik
sınırın şehrin merkezi alanında varlığını sürdürdüğü
önemli örnekler liman kentleridir; buralarda
gümrük işlevleri bir süre daha kent içi mekanların
yakınında varlığını korur. Konteyner sisteminin
ve büyük yük gemilerinin ortaya çıkması ile kent
içi liman bölgeleri de yetersiz hale gelir; liman
işlevleri yeni yerleşim alanlarına taşınır. Gümrük
1950’lerden sonra havaalanları ile bir başka boyutta
büyük kentlere döner. Günümüzde ticarete
dayalı ekonomik kontrol mekanları limanlar, tren
yolları, karayolları ve havayolları üzerinde gümrük
alanları, toptancı halleri, antrepolar, soğuk
hava depoları, konteyner alanları gibi yerlerde
yeni dolaşım ortamlarına bağlı olarak kentsel alanın
sürekli değişen çeperlerine yayılmıştır; kentin
eski cephelerinin mekanları ise çoğu örnekte yeni
işlevlerle dönüşmektedir.
Kapalı modelden açık kente ekonomik sınırın
ve kentsel gümrük alanının dönüşümü,
“kapan”ların tarihi açısından da geçerli bir çerçevedir.
Endüstrileşme öncesi ekonomik kontrol
mekanizmalarının bir aracı, Osmanlı devletinin
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-195