istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
kaçınılmaz olarak kullanmak zorunda kaldığı
olağan bir izdiham olanağı. Geniş bir kentli grubu
bunu söylem bazında kabul edemez gözükürken,
varettiği fırsatları aynı kararlılıkla sömürür.
İstanbul üzerinde bir metropolün varlık kazanabilmesi
için hem çok uygun, hem de çok uygunsuz
bir coğrafyada konumlanır. Önemli deniz ve kara
yollarının düğüm noktasındadır. Dolayısıyla, coğrafi
açıdan çok avantajlıdır. Öte yandan da iki dar
yarımadanın Boğaziçi’nde karşılaşan uçlarında
yerleştiği için hinterlandı bakımından talihsizdir.
Yakın çevresinde geniş tarım alanları yoktur. Su
ihtiyacının karşılanması ise Geç Antik Çağ’dan
beri sorun olmuştur. Çünkü çevresinde yüksek
ve düzenli debili akarsular bulunmaz. Bu iki yarımada
önemli akarsuları barındıramayacak kadar
incedir. 20. yüzyıl biterken farkına varılacaktır ki,
burada üzerinde spekülasyon yapılacak, kentin yayılma
alanını oluşturacak toprak da yeterince yoktur.
Dolayısıyla, özellikle 1990’lardan başlayarak
İstanbul’da hızlı bir yayılma ve büyüme gündeme
geldiğinde bunun ciddi engellerle yüzyüze olduğu
farkedilir. Örneğin, kentin yerleştiği batıda Trakya
ve doğuda Kocaeli yarımadalarının kuzey şeridi,
aynı zamanda da kentin orman alanını oluşturur.
O kesim üstelik de kentin yakın çevresindeki en
kayda değer su kaynaklarını barındırmaktadır.
Bunun anlamı, kentin yayılma alanı olmak için
en avantajlı konumda olan bölgenin, paradoksal
olarak aynı zamanda yayılmanın denetlenmesinin
gerektiği bölge oluşudur. Sonuç, İstanbul metropoliten
alanının doğu-batı ekseninde bir şerit
halinde uzanması olur. Merkezleşme talepleriyse
yükselmeyle karşılanacaktır. Ancak, arazi kıtlığı
yalnızca merkezlerin değil, konut yerleşim alanlarının
da yükselmesini zorunlu kılar. Öte yandan,
yine 1990’lara dek İstanbul’da arsa arzı da kısıtlı
olmuş, yeni yerleşim alanları için arsa üretmek
yerine, kentin geç 19. yüzyıldaki imarlı yayılma
alanını neredeyse sabit tutmak yeğlenmiştir. Bu,
örneğin, Bağdat Caddesi eksenli bölgenin (bak.
Bağdat Caddesi) erken 1960’larda ortalama iki
katlıyken, 2000’lerde onlu katlarla ifade edilen
bir yükselme yaşamasına yol açar. Beylikdüzü gibi
uzak banliyölerde arsalar tarla statüsünden sadece
on yıl içinde on-on beş katlı apartman bloklarına
dönüşürler. Talebin yüksekliğinin yanı sıra, onun
ve bir dizi başka etmenin getirdiği spekülatif kazanç
olanağı kentsel alanda yükselme beklentisini
sürekli tırmandırır. Kentin hemen her bölgesinde
arsa ve mülk sahipleri o bölgedeki gabarinin veya
yapılaşma katsayısının arttırılması için siyasal
baskı yaparlar. Eski gecekondu alanlarında bile
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-398