istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
kapı ve iskelelerin yayılımı ile ilişkilidir. Haliç’in
(bak. Haliç; Haliç Tersaneleri) iki yakasında, liman
bölgesinde sur önü ve sur içi alanlar önemli
kapan bölgeleridir; buralarda belli iskeleler ve
kapılar iaşe sisteminin farklı ürünleri ile emtiaya
ayrılmıştır. Benzer bir şekilde, kara surlarının içi
ve dışı da önemli bir gümrük ve emanet alanıdır;
kara gümrüğü dışında, özellikle canlı hayvan
ürünlerine ayrılanlar ile baruthane gibi sıhhi ve
emniyet yönünden tehlikeli emanetler kara surları
çevresinde, özellikle Yedikule yakınında konumlandırılmıştır.
İstanbul Tarihi Yarımada’da kara
surları ve liman bölgesini birbirine bağlayan ana
cadde Divanyolu üzerinde sıralanan emanetler
de vardır; at pazarı, darphane, çuha, sırma altın
ve gümüş ile esir emanetleri bu hatta yer alır. Bir
diğer emanetler bölgesi, sarayın hayati ihtiyaçlarına
yönelik olarak Topkapı Sarayı surlarının kıyı
ve kara çeperidir; saray mutfakları ve kentteki
imparatorluk yapılarının malzemelerinin temininden
sorumlu şehir emaneti bu kapsamdadır.
Resmi tartı ve dağıtım merkezlerinin düzeni genel
olarak 19. yüzyıl ortasına kadar aynı mekanlarda
kendi bağlamında dönüşerek süregelir.
Kapan ve emanet mekanlarının büyük gümrükten
darphaneye, sebzehaneden saray mutfaklarına
ve at pazarından esir pazarına yapılanan
çeşitliliğinde, doğal olarak sabit bir mimari tipolojiden
söz edilemez; kapan bir yapı biçimi değildir.
Malın cinsine göre denetim ve vergilendirme
araba, heybe, fıçı, kile ve baş hesabıyla yapılırken,
bulundukları yerler de farklılaşır. Yapısal olarak
kapanların bulunduğu belli başlı mekan tipleri
örnekleriyle şunlardır: Taş duvarlı kırma çatılı
büyük mahzenler (gümrük kapanı, un kapanı);
taş veya ahşap avlulu hanlar (bal kapanı, ipek ve
esir emanetleri); ince uzun ahşap ambarlar (arpa
emaneti, tersane emaneti); sur kuleleri (tuz, barut
emanetleri); kent meydanları (Tahtakale meydanındaki
birinci kahve emaneti ve Karagümrük);
açık havada sınırları çizilmiş depolama alanları
(odun kapanı). Bu kapsamda yer alan devlet görevlilerinin
ofisleri ise çardak veya konak adıyla
geleneksel ahşap yapılarda konumlanabilmektedir
(balık emaneti, çardak emaneti).
Kapan olan yerlerin dağıtıma yönelik kısa
süreli depolama işlevleri vardır; bu da İstanbul’a
gelen iaşe mallarının ölçeği ile ilişkilidir. Ekonomi
tarihçileri, devlet tarafından yapılan depolamanın
kısıtlı olduğunu, malların küçük esnafa ve tüccarlara
denetleme sonrasında dağıtılarak kritik
stokların tutulması işlevinin onlar tarafından sağ-
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-198