istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
Öte yandan nostaljiyi mutlaka melankoliye
bağlanan bir durum olarak görmek yanıltıcı olabilir.
Örneğin Yahya Kemal “kökü mazide olan
atî” diyerek kendi duruşunu, duyuşunu geçmişle
gelecek arasındaki devamlılığın bir köprüsü olarak
hissettirir. 1950 yılında işlerden elini ayağını
çekerek kendini yazmaya, kültür hayatına vermeye
karar veren mimar Ekrem Hakkı Ayverdi
de, bambaşka bir odağın çevresinde geçmişin bir
parçasını sahih, otantik ve geçerli olanın referansı
olarak kurmuştu. Fatih devrine (bak. Fatih Sultan
Mehmet), Yunan ve Latin izlerinden arınmış bir
Müslüman şehri olarak İstanbul’a vurgu yaparken,
hayat için eylem planını, politik yönelimini de
belirliyor, daha önemlisi bugünün toplumuna farazi
bir köken yaratıyordu: Osmanlı toprağındaki
yegane özgün ve zengin kültürü yaratmış, hatta
başıboşluk içindeki Anadolu halklarına nizamı
öğretmiş olan Türk, Müslüman Osmanlı münevveri...
Boğaz’ı İstanbul’dan bile ayrı bir medeniyet
gibi kurgulayarak adeta bir ritüeli yerine getirircesine
anlatan Abdülhak Şinasi Hisar; Fatih semtinin
gelenekselliğin, Harbiye’nin Batı’dan gelen
sefahatin simgesi olarak çizildiği, iki zıt kutup
arasında parçalanmış bir İstanbul’u aksettiren
Peyami Safa’nın Fatih Harbiye’si; ya da hedonist,
materyalist bir bugünün devası olarak kozmopolit,
fakat İslam zarafeti ve manasıyla örülmüş
bir İstanbul canlandıran Münevver Ayaşlı… Veya
Pera’da, Batılı diplomatlarla birlikte kendini sınır
tanımayan bir elit sınıfının mensubu gibi hisseden
bir Said Naum Bey. Duhani diğer devletlerin
temsilcileriyle eşit olmasına engel olduğunu ima
ettiği kapitülasyonlardan sık sık şikayet eder kitaplarında;
belki de Batılılarla aynı düzlemde,
dahası tıpkı onlar gibi özgün bir kültüre sahip
olduğu duygusundan dolayı. Batılılaşmayı kurumsallaştıran
Cumhuriyet’in içinde kendine yer
bulamayışı, bu nedenle şaşırtıcı, kırıcıydı. Fakat
şaşıran bir tek o değildir; farklı duruşları olan
bütün bu yazarlar bir imparatorluğun çöküşünü
görmüş bir kuşağın mensupları, daha önemlisi
bir imparatorluğun çocuklarıydı. İmparatorlukla
birlikte İstanbul modernliğin yeni dinamiğinin
karşısında hızla değişecek, böylece bir imparatorluğun
çoğul ortamından filizlenmiş, farklı altın
çağ şehirleri doğacaktı.
1980’li yıllarda İstanbul’da bu derin, sosyolojik
hayal kırıklıklarıyla bağı zayıf, daha doğrusu
onları kullanan, egzotik bir ürün olarak geçmişin
ticaretini yapan yeni bir kültürel nostalji dalgası
baş gösterdi. 20. yüzyıl boyunca İstanbul’dan
silinen gayrimüslimlerin “mazideki” varlığı, on-
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-254