istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
yapılmak zorunda olduğunu görmekteyiz. Bu
nedenle de yayanın hareket alanına ait süreklilik
tarihsel örneklerde sahip olmadığı kadar önem
arz etmeye başlamaktadır, çünkü yürümenin
karşısına çıkan engeller daha sert ve zedeleyici
olabilmektedir.
Ancak endüstrileşmeyle birlikte, Batı kentlerinde
daha kuvvetli bir varlık ve kent içinde
süreklilik kazanan kaldırım, İstanbul’un ait olduğu
dönüşüm panoramasında, eğer Batılılaşma
denemelerinin mekansal gösteri alanları olarak
kabul edilebilecek birkaç örneğin bugünkü devamlarını
saymazsak, aslında neredeyse hiç varolmamıştır.
“Kaldırım” hala, kişisel çıkarların
çatıştığı ve birbirine karşı öncelik kazanmaya
çalışılan bir itiş kakış alanıdır. Roller değişiyor
olsa da, kamu yararı kavramının içselleştirilemediği,
bireysel çıkarların daha fazla yer tuttuğu
söylenebilir: Kaldırıma park eden araçlar, dükkanının
önünü dilediği gibi işgal etmekte sakınca
görmeyen satıcılar, Osmanlı’nın İslam hukuku
çerçevesinde uyguladığı finâ kuralının kalıntılarıdırlar.
Yerasimos’un çözümlemesinde belirttiği
gibi, finâ kavramı sınır kavramını neredeyse dışlar.
“Roma hukukuna göre Batı kentindeki arazi
mülkiyeti hukukunun temelinde tamamen soyut
olan sınır kavramı bulunur; bu sınır tamamen
farklı iki hukuki birimi, örneğin iki özel mülkü ya
da bir özel mülk ile bir kamu alanını birbirinden
ayıran ve hiçbir kalınlığı olmayan bir çizgidir.
Oysa İslam kentinde sınırın yerini, bir birimden
diğerine aşamalı geçişi ifade eden finâ kavramı
alır. Finâ, alanın hak sahibi sokak sakinlerince
ortak kullanılan bir bölümüdür ve taraflardan
birinin diğerine göre hakkı kendi mülküne doğru
yaklaşıldıkça artar.” Gerçek anlamda bir kamu
alanından bahsedemeyeceğimiz böyle bir durumda,
kaldırım gibi, evinin dışında varolan soyut bir
varlık olarak yayadan da bahsedilemeyeceği için,
geçmişle bugünü ya da Osmanlı’yla onun kendine
zaman zaman örnek aldığı Batı’yı, bu bağlamda
karşılaştırmanın da fazla bir anlamı kalmaz.
Osmanlı esnaf örgütlenmesinde kaldırımcıların
olması da bizi yanıltmamalıdır.
Orhonlu’nun belirttiği üzere, kaldırım, toprak
zemine taş döşemek suretiyle yapılan yol demektir.
Ve kaldırım ve kaldırımcılık, birlikte anılan,
yol ve yolu yapanlar için kullanılmış terimlerdir.
Yaya kaldırımı olarak, yayaya ait alanı tarif etmek
üzere terimsel bir ayrımın yapılışını ise, Tekeli’nin
belirttiği gibi, ilk kez 19. yüzyılın ikinci yarısında
başlayan kent gelişimine hizmet edebilecek
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-183