istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
dığı demografik, toplumsal ve ekonomipolitik
çözülme sürecinde, film üretimi kentin itibarını,
büyüsünü yeniden kazanmasına vesile olacaktır.
Kuşkusuz bu geri-kazanımda, evrensel sinema
denklemi, yani sinemanın üç değişmezi -seyirci,
seyrin mekanı, seyrin nesnesi (film, zamansal-mekansal
üretimi) belirleyicidir. Öte yandan, kentin
salt bu teslisin oluşumuna imkan vermesi, sinemayı
Avrupa’daki gibi bir kültür kurumu haline
getirmesine yetmez; zira film, kentsel mekan deneyimleri
ile deneylerini inşa ve temsil edebilmesi
paralelinde entelektüel ve bağımsız bir sanat
formu haline gelmiştir. Bunun için, İstanbul’un
kentleşme sancılarına maruz kaldığı 1950’leri beklemek
gerekmişse de, sinemanın ülke çapında
modernite deneyimini biçimleyebileceğine dair
öncü sinyaller, Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte
ortaya çıkmıştır.
Sinemacılığın neredeyse payitahtın her köşesine
nüfuz ettiği bu “Belle Epoque” yıllarında,
“Sinema İşleri” adı altında kurumlaşan yerli yapım
firmaları ile “Sinema fabrikaları” denilen
geniş açıklıklı birkaç film stüdyosu ortaya çıkar.
Film, bir taraftan dönemin medyasını yaratırken
öte taraftan kentlinin sinemayla ilişkisini biçimlendiren
bir bilgi nesnesi haline gelir. Ferah (1914)
gazetesi, Sinema Postası (Le Courrier du Cinema,
1923), Opéra-Ciné (1924), Sinema Yıldızı (1924–26),
Sinema Mecmuası (1924), Türk Sineması (Le Ciné
Turc, 1927) vb. gibi dergi ve gazetelerin yanı sıra,
sinematik temsillerden, temsil edildikleri yerlerin
mimarisine ve teknolojisine kadar çeşitli yazılara
yer veren mühendislik dergilerine de öncülük
etmiştir. Keza, kentin yerel yönetimi -Cemiyet-i
Umumiye-i Belediye- için de “evrensel sinema
denklemi” oldukça önem kazanır; halkın sanat,
kültür, dinlence ve eğlencesinin himayesi altında
olduğunu söyleyen belediye, sinema binalarının
gerek inşası gerekse restorasyon işleri için (bak.
Restorasyon) “temaşa vergisi” almaya başlar.
Cadde-i Kebir, hem arsa cephelerinin darlığı hem
de arsa mülkiyetlerindeki belirsizlikler yüzünden,
özerk sinema binalarının inşasını zorlamaktadır;
yapı stokundan uygun binaların tespiti ve bunların
film gösterim işlevine uygun hale getirilmesi
için, belediye ruhsat şartı koşmuştur. Çok kolay
olmadığı anlaşılan bu sürece karşın, sinemaya
artan talep karşısında tiyatro binaları birer birer
sinemaya dönüşecektir. Örneğin Beyoğlu Halep
Pasajı’ndaki Cirque de Péra’nın (Beyoğlu Sirki)
ortasına film gösterimi için bir “beyaz perde”nin
çekildiği bilinmektedir; mekan daha sonra çok
amaçlı gösterilere elverişli kılınmış ve önce Var-
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-313