istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
MEZARLIK
Geçici ve sürekli kullanıcısı olan dış mekan.
Nekropol - kabristan - hazire - mezaristan - gömütlük
- sinlik - maşatlık - tahtalıköy - ebedi
istirahatgah.
Arapça ziyaret kelimesinden türeyen mezarın
sözlük tanımı “ziyaret edilen, gezilip görülen
yer” iken, Türkçe’ye anlam değiştirerek “ölünün
gömüldüğü yer” olarak geçmiştir. Anma ve anımsama
için istendiğinde ziyaret edilebilmesi dışında,
günümüzde internet aracılığıyla da mezarlıkların
ziyaret edilmesinde yeni açılımlar üretildiği(!) düşünülürse,
mezar kelimesinin anlamında çok da fazla
kayma olmadığı söylenebilir. Mezarlıklar, çıkmaz ve
çıkan sokaklar, meydanlar, çeşmeler, giriş binaları
barındırdığında; bir dini mekanla veya herhangi
bir binanın bahçesiyle yan yanalık taşıdığında bir
kentsel mekan haline gelmeye başlar. Öte yandan,
mezarlıklar kimi zaman içinden geçilip manzaralı
bir kahvehaneye ulaşılan, kimi zaman ise yüksek
duvarların ardındakiler görülmek istenmeden
sessizce yanından geçilip gidilen bir meçhuller
bölgesidir. Yıllar boyu çeşitli kitaplarla, filmlerle
yaratılan karanlık, ürpertici, gerilimli, soğuk, uzak
ve içe dönük imgesi, merak edilen yabancı bir yeri
akla getirir. Biraz da bu yüzden, gündelik hayatın
ve kent kültürünün bir parçası olan mezarlıklarla
kentlinin ilişkisi kopuktur. İçinde kök salmış servilerin,
çınarların, hatta erguvanların varlığı ile kentin
gereksinim duyduğu yeşil dokudan payını aldığını
bilmekle yetinir sıradan insan. Ne var ki, mezarlıklar
çeşitli disiplinlerden araştırmacılar için birer açıkhava
müzesidir. Kültür ve modernleşmenin ölüm
kavramına ve adetlerine yansımaları mezarlıklar
üzerinden de incelenir. Mezarlıklar farklı zaman
aralıklarında; bazen değişimin ve modernleşmenin
taşınmasında, bazen de geleneğin yaratılmasında
rol oynayan iç dinamiklerden biri olmuştur.
Mezar taşları ve üzerlerindeki kitabeler ait
oldukları dönemin duygu, inanç ve zihniyet dünyasını
yansıtır. Zaman içindeki değişimleri tarihe
ışık tutan; döneminin siyasal, toplumsal, ekonomik
yapısına ilişkin ipuçları veren sosyal metinlerdir.
Altında defnedilmiş bireyin ise kimliğini,
sosyal statüsünü, hayat hikayesini, yaşadıklarını,
duygularını, düşüncelerini anlatan ayrı birer öyküsü
vardır mezar taşlarının. 15. yüzyılın sonlarından
itibaren taşraya ihraç edilen bu mezarlık
kültürünün merkezi ise İstanbul olmuştur.
Ancak, mezarlıkların tarihsellik içerdiği gerçeği
çoğu zaman bilinmemiş ya da göz ardı edil-
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-235