istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
laboratuvarı haline gelmeye başlayan filmlerin
nesnesidir. Seyirciyi İstanbul ile yüzleştirmeyi
amaçlayan 60’lar sineması, gerek tematik gerekse
biçimsel anlamda yine bir parça devşirmeydi;
ancak daha önce hiç temas edilmeyen kent,
kentli, kentleşme ve kentlileşme gibi soru(n)ları
keşfederek, günümüz filmlerine de öncülük etmişlerdir.
80’lerin sonuna kadar yine daha çok
gişeye yönelik, Amerikan rüyasına benzeyen
melodramlar ortaya çıkar. 90’larda ise sinema,
60’ların filmlerindeki entelektüel kaygıyı benimsedi;
hem yürürlükteki ekonomipolitik düzeni ve
kentsel yaşamın yarattığı baskıları ve sıkıntıları
eğretileyen hem de mevcut kentsel politikalara
odaklanmanın eleştirel mesafesini inşa eden bu
filmler, aynı zamanda estetik kaygıları olan bir sinema
dili kotardı. C Blok (1994), Masumiyet (1997)
ve 3. Sayfa (1999) adlı Zeki Demirkubuz filmleri;
Tabutta Rövaşata (Derviş Zaim, 1996), Gemide
(Serdar Akar, 1998), Laleli’de Bir Azize (Kudret Sabancı,
1998), çok ödüllü Uzak (Nuri Bilge Ceylan,
2002), Anlat İstanbul (Ümit Ünal vd, 2004) gibi
filmler, kentsel mekanda üstü örtülmeye çalışılan
imgeleri (ekranın) alan-içi’ne taşıyarak, İstanbul’u
bir görme deneyimi, bir görünürlük alanı olarak
(yeniden-) icat ettiler.
Sinema dilindeki bu değişim, 2000’lerde kenti
ele geçirmeye başlayan küresel kapitalizmin on
yıllar süren kuluçka süreciyle ve yol açtığı kentsel
yabancılaşma, korku, şiddet, yoksulluk ve yoksunluk
gibi sorunlarla ilişkiliydi. Seyirci ise, bunlardan
ziyade, hala Hollywood filmlerine ya da yerli
türevlerine itibar etmektedir. Zaten seyrin mekanı
da artık sinemanın ilk olarak Beyoğlu’nda yakaladığı
kültürel iklimde değil, küresel kapitalizmin
gösteri mekanları, yani alışveriş merkezlerinin
kontrollü gövdelerinde ikamet ediyor (bak. Alışveriş
Merkezi). Kente hızla nüfuz etmeye başlayan
“multiplex”ler, orta sınıfın hala bir eğlence-tüketim
nesnesi olarak gördüğü sinemanın hem
yeni konumunu hem de ürününü belirliyorlar.
Elektronik teknolojiler sayesinde, tüm dünyada
eşzamanlı olarak vizyona giren filmlerle rekabet
edebilmek için, 60’ların tasarım sinemasının izini
süren birkaç bağımsız yönetmen dışında, postmodern
popüler eğlencelikleri “film” adı altında
üreten bir endüstrinin parçası oldular. Oldukça
geç bir tarihte gelişmesine karşın, kentsel mekan
ve sinema etkileşimini ortaya koyan bir dizi
nitelikli yapıt, bugün hala kitlelere ulaşamayan,
kamuyla ilişki kuramayan filmler kategorisinde
yer alıyor. Öte yandan, ister bu popüler ve ticari
“filmsi”lerde, isterse bir sanat yapıtı olarak üre-
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-320