istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
sayılır, ülkeden de bir daha ayrılamazdı. Ancak
kapitülasyon rejiminde yabancıların İstanbul’a
yerleşmesini denetim altında tutan tedbirler
geçersiz kaldı. II. Mehmet güven sağlamak ve
İstanbul’un ticari hayatını tekrar canlandırmak
amacıyla 1454’te Venedik Cumhuriyeti’yle ticaret
serbestisine öncelik veren bir kapitülasyon imzaladı;
buna göre ticaretin önünde “hiçbir engel
olmayacak” (Osmanlı yasaları ticaret özgürlüğüne
ket vurmayacak), tüccarlar Babıali’ye her tür haraç
ve vergiden muaf olacaklardı.
1535’te I. François’yla Kanuni Sultan Süleyman
arasında karara bağlanan ilk kapitülasyonlarda,
Fransızların Osmanlı topraklarında oturma
süresi uzatılıyordu. Bu madde, Latin cemaatinin
İstanbul’daki yeniden doğuşunun ilk adımı olarak
değerlendirilebilir. Yabancılar, en başta Fransızlar,
bu tarihten sonra milliyetlerini değiştirmeksizin
Osmanlı topraklarına serbestçe yerleşebildiler.
Yabancıların ait oldukları ülkenin kimliğini koruyarak
Osmanlı topraklarında yaşayabilmesi bu ülkedeki
ikamet özgürlüğü sayesinde oldu. Fransa’ya
1569’da verilen kapitülasyonlarda, gene Fransızların
İmparatorluk sınırları içindeki ikametine değiniliyordu:
İkamet süresinin tabiyet değiştirmekle bir
ilgisi kalmamıştı. Yabancılar uzun süre ikamet ettikten
sonra bile yabancı sıfatlarını kaybetmeksizin
Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayabildiler.
Tanzimat’ın ilanıyla, 1839’da, İstanbul Latin
Cemaati için altın çağ olarak nitelendirilebilecek
yeni bir dönem başladı. 1867 kanununun, bir cemaatin
bir ülkede yerleşip yayılmasının başlıca
etkenlerinden biri olan, yabancılara gayrimenkul
edinme hakkını vermesi, imtiyazlar yelpazesine
bir yenisini ekledi.
19. yüzyıl ortasından 20. yüzyıl başına kadar,
İstanbul Latin cemaatinin en parlak dönemine
tanık oluyoruz. Bu dönemin özelliği, iş ve daha
müreffeh bir hayat arayışındaki yabancı göçmenlerin
Osmanlı İmparatorluğu’nda toplanmasıdır.
Bunun, kilise ve konsolosluk kayıtlarında görülebilen
belirgin işaretleri, okulların ve kolejlerin
açılması, hayır kurumlarının tesisi, yeni kiliselerin
inşası ve hatta yeni bir semtin, Pancaldi’nin
(Pangaltı) ortaya çıkması ile kendini gösterir.
1923’te Lozan’da imzalanan barış antlaşmasıyla
yabancı Latin cemaatinin düşüşü başlar. Her
ne kadar Osmanlı İmparatorluğu 1914’ten itibaren
ilga edildiğini ilan etmiş olsa da, kapitülasyonlar
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-223