istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
mevcut bilgi karmaşıklığı sınırını aşınca, imgeyi
kapattığı ve sadece temel parçaları alıkoyduğu bir
basitleştirme gerçekleştirir, bir yandan da çeşitli
algısal deneyimler arasından en istikrarlı olanı
seçer (Wertheimer, 1938). Bu algısal kapalılık ve
prägnanz (öze indirgeme) işlemleri ortaya çıkacak
gestalt’in basitleştirme ve istikrarlılaştırılması
için görsel şablon üzerinde sırayla etkili olurlar.
Ortaya çıkan Gestalt veya biçim eğer algısal istikrar
ve düşük bilgi içeriği taşıyorsa iyi veya güçlü
olarak nitelendirilir. Kuşbakışı Haliç, böyle mükemmel
bir kapatma ve prägnanz (öze indirgeme)
örneği oluşturur, diğer ismi Altın Boynuz da bu
durumu doğrular; keza Boğaz da güçlü bir kimliğe
sahip bir biçimdir. Altın Boynuz ve Boğaz, algının
basit ve istikrarlı figür (deniz) ile zemini veya alanı
(kara) arasındaki açık ve güçlü bir farklılaşma
aracılığıyla gerçekleştiği güçlü Gestaltler olarak
nitelendirilebilirler.
Güçlü gestaltlerde Gestalt deneyiminin hem
figür-alan hem de parça-bütün ilişkisi tatmin
edicidir. Boğaz, Gestalt kuramının parçalar ile
bütünün ayrılmazlığı ilkesini örnekler şekilde
iki parçayı birleştirerek bir bütün oluşturur. Bu
anlamda Boğaz’da bütünlük niteliği en güçlü niteliktir,
ki bu da ironiktir çünkü Boğaz aslında şehri
ortadan ikiye yırtar. Ancak şehrin doğu ve batı
uzanımlarına doğru hareket ettikçe bu bütünlük
gücünü yitirmeye başlar ve kentsel biçimlerin
karmaşıklığı bilgi artışı ve algısal istikrarın azalışına
paralel olarak artar. İmge karmaşık olduğunda
bütünün parçaları kendi başlarına birer
Gestalt olarak algılanmaya başlarlar. Karmaşıklık
kapalılığı erteler ve algısal tecrübe, zihnin parçaları,
kendi statüsünü muhafaza eden ama sürekli
olarak şehrin kesintisizliğine açılan ve giderek
büyüyen bütünlere bağlı alt-bütünler olarak anladığı
bir tür dizisel gestalte dönüşür. Parça ve
bütünlerin bu karmaşıklığı İstanbul’u tanımlayan
sınırsız bütünün işareti ve ürünüdür. Şehir gestalt
kuramının sınırlı bütün kavramını yıkarak
sınırsız bir bütüne dönüştüren aktif bir çeşitlilik
alanıdır. Sınırsız bir bütün, Gestalt kuramının
temel görsel düzen ilkelerinin hem bir uzantısını
hem de sınırını oluşturur. Birlik ve istikrar
gerekliliklerinin yerine süreklilik ve çeşitliliği
getirerek gestalt deneyiminin hem figür-alanını
hem de parça-bütün ilişkisini sorunsallaştırır.
Şehrin dinamik büyümesi algının tamamlanma
ve istikrar (kapalılık ve prägnanz) talebine zıttır:
Çeşitli parçalarının dönüşümünün kapalılığı yok
ettiği ve figürün istikrarlılaştırılmasını engellediği
yerlerde kentsel morfoloji dinamik içsel farklılaş-
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-112