istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
Her toponimik değişim kentsel mekanın ve sakinlerinin
radikal farklılaşmalarına ve toplumsal
anlamlarının değişimine işaret eder. O değişimler
içinde Antikite’nin Byzantion kenti Geç Antik
çağın emperyal başkentine evrildi. Constantinus
tarafından yeniden kurulan taşra kenti artık onun
adıyla anılacaktı. Ancak, bu yeniden kuruluş aynı
zamanda başkentlik işlevlerinin ve çağrışımlarının
da eski emperyal başkent Roma’dan buraya
simgesel biçimde aktarılması demekti. Ona İkinci
Roma da denilecekti. O yüzden, Senato’nun bazı
eski üyeleri de buraya taşındılar. Yedi Tepe kentinin
topoğrafyası bile simgesel bir aktarılışla,
aslında yedi rakamıyla anlatılamayacak kadar
karmaşık topografik yapısına rağmen İstanbul’a
aktarıldı. Burası da Roma gibi “Yedi Tepe Kenti”
oldu.
Orta Bizans döneminde sadece “Polis” (kent)
diye adlandırılabilecek kadar rakipsiz bir merkeze
evrildi. Artık Bizans egemenlik alanındaki
hiçbir yerleşme böyle anılmayacaktı. Onlar
birer “kastron” (kale) iken, yalnızca İstanbul
“polis”ti. İlginç biçimde bu adını Osmanlı çağına
aktardı. “İstanbul” sözcüğü Rumca “polise”
biçimindeki kullanımdan türedi. Ama Osmanlılar
Constantinus’un kim olduğunu unuttuklarında
ve/veya umursamadıklarında bile, başkentlerine
kökeni onun adına uzanan Kostantiniyye demeyi
de sürdürdüler. Onun yanı sıra, İstanbul, İslambol
ve Dersaadet de dediler. Her biriyle bir başka
göndermeler takımının gündeme geldiği bir adlar
ve anlamlar dünyası inşa edildi. Üstelik, retrospektif
nitelikte değil, eşzamanlı olarak geçerli bir
toponimiler ve anlamlar dünyasıydı burada kurulan.
Hiç kuşku yok ki, İslambol diyen için kentin
İslami kimliği ön plandaydı. Dersaadet (mutluluk
kapısı) demeyi yeğleyenler, kentin Osmanlı
egemenliğinin merkezi olma niteliğine vurgu
yapıyorlardı. Kostantiniyye, Osmanlı merkezi yönetiminin
önemsediği bir siyasal sürekliliğe işaret
ediyordu. Constantinopolis kullanımı, Ortodoks
ve Rum (ya da daha genel anlamda Hıristiyan) bir
kent tahayyülünü yansıtıyordu. Bu adlara Doğu
Avrupa ve Yakındoğu’da geçerli bir dizi farklı adı
da eklemek gerekir. Bu adların hepsi de Doğu
Akdeniz havzasında bir zamanlar çok üyesi olan
bir kozmopolit yerleşmeler ailesinin en büyük
kentini anlatıyordu. Farklılıklara, ancak belirli
etno-dinsel grupların sabitlenmiş statü tanımları
içine sığdırıldığında tahammül gösteren bir
kozmopolitizmdi bu. Her farklılığın, belirli bir
grubun genel niteliği olarak kabul görmüşse olağan
sayıldığı söylenebilirdi.
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-176