istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
KAMUSAL ALAN (II)
“Özel mekanın dışında kalan her yer” demekse
de, İstanbul’da bu denli yalın bir tanım hiçbir
şey ifade etmez. [Ed.]
Kamusal alan çeşitli mekanlarla ve söylemlerle
oluşturulur. Tarihi anlamda sadece belirli toplumsal
kesimlerin –varlıklı erkek vatandaşların– giriş
hakkına sahip oldukları ve gelişen sivil toplumla
beraber siyasi taleplerin dile geldiği toplantı mekanını
ifade eder. Şehrin merkezinde bulunan ve
belirtilen kesimlerin toplumsal meseleleri tartıştıkları
eski Yunan Agorası’nın verdiği hizmet buna
örnektir. Bugünün perspektifinden bakıldığında
ise bu mekanlar, gücün temsil edildiği ve kamusal
çıkarlara dair kaygıların ifade bulduğu yerlerdir.
Kamusal alan mimari ideallere göre şekillenir.
Fakat yalnız maddi bir mekan olmadığı için onu
sadece inşa etmek olanaksızdır. Kamusal alan aynı
zamanda çıkar çatışmalarına, katılım ve sosyal dışlanmaya
odaklanan bir tartışma nedenidir. Kentsel
kamusal alan, toplumsal koşulları ve durumu da
yansıtan maddi, sosyal ve söylemsel bir mekandır.
İstanbul’da da “kamusal alan” değişik açılardan
incelenebilir, fakat özel ve kamusal ayırımını
ifade eden Batılı kavram burada farklı anlamlara
gelebilecek şekilde değiştirilir. Özel, bireysel ve
bireye bağlı bir mekan ile açık, kolektif, herkese
ait olan mülk arasındaki katı ayrım, Türkçeye
çevrildiğinde karmaşık ve çoğulcu sosyal ve
psikolojik bir hal alır. Uğur Tanyeli, kavramsal
bir incelemede, özel mekanların mahremiyeti,
gizliliği, başkalarından saklanan bir yeri ya da
yalnızlığı, buna karşın kamunun herkese hitap
edeni ve herkesin gözü önünde duranı ifade ettiğini
açıklar. Türkçede “kamu” terimi genellikle
devletin bireye dönük düzenlemeler yaptığı bir
yeri kastetmek olarak kullanılır: Açıkça tanımlanmış
mekanların kural ve emirlerle dolu olan
bir kamu eli tarafından denetlenmesi. Kamusal
alanlar, güç ve ideolojiyi temsil eden alanlardır;
resmigeçitler ve demeçler için düzenlenmiş mekanlar
ya da halkın eğitildiği kurumlar. Bu yerlerde
kamu iradesi geçerlidir; kıyafet ve davranışları
kontrol eden, başın kapanmasına izin veren ya
da gösterileri yasaklayan irade.
Fakat tarihi “Osmanlı şehrinde”, mekansal kamusallığın
tanınmış olandan yabancı olana doğru
ilerleyen çok boyutlu bir yapısı vardı. Kıyafet ve
davranışlarla mekanın ve aidiyetin belirlendiği
yavaş geçişler. Hatta cinsiyetlere ve misafirlere
göre ayrı odaları barındıran evin merkezindeki
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-188