istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
kentte yaşadığı “şokları” algılama, alımlama ve
deneyimleme ihtimallerine uyumlu olabilmesi
halinde yeni estetik deneyleri biçimlendirebilecektir.
Avangard sinemacılar, bu yaklaşımın
soykütüğünü imleyen modern kenti temel alarak,
kentsel deneyimleri inşa etmeye soyunurlar.
1920’lerin sonlarında, belge ile kurguyu bir araya
getiren filmik kent senfonileri onların yapıtlarıdır;
kenti inşa eden makinelerin hareketi ve hızı; insan
gözü ile kameranın mekanik gözünü birleştiren
çarpıcı sekanslar ve bu sekansların ritmini simüle
eden müzik, yeni kent algısının şiirsel temsilidir.
Alman dışavurumculuğu, İtalyan fütürizmi,
Rus konstrüktivizmi ve suprematizmi, Fransız
kübizmi, sürrealizmi ve dadaizmi içinde soruşturulan
modernist görme, sinematografinin dilini
yaratan tasarım araçlarının ve tekniklerin içine
yerleşir. Tüm avangardların amacı, gündelik
kent yaşamını şekillendiren zamansal-mekansal
pratikleri, gizlemeden olduğu gibi gösterebilen
bir soyut estetik yakalamaktır. Çünkü soyut ve
somut kent imgeleri arasındaki gerilim, kurgusal
ile belgesel arasındaki görsel-işitsel deneyimi de
estetik hale getirebilecektir. Kent senfonileri bu
yüzden bir tür modern kent manifestolarıdır.
Cumhuriyet Türkiyesi’nin modernleşme
projesi içinde bir parça ihmal edilmiş olsa da,
İstanbul’un 18. yüzyılda başlayan modernizasyon
süreci kuşkusuz –her ne kadar kendi avangardını
üretememiş ya da koruyamamışsa da- bir dizi çok
katmanlı ve çok anlamlı manifesto yaratabilirdi.
Ancak İstanbullu sinema da, kentin maruz kaldığı
altyapısız Batılılaşma çizgisinden, ekonomipolitik
söküklerden bağımsız oluşması mümkün
olmadığı için, daima yüzer-gezer şekillenmiştir.
Ortaya çıkan bazı yapay İstanbul senfonileri ise bir
manifestodan öte, belki belge-film kategorisinde
anlamlı olabilecek dizilmiş görüntülerden ibarettir.
Cumhuriyet döneminin önemli şairlerinden
Nazım Hikmet’in bir dönem Rusya’da aldığı sinema
eğitiminin ardından, 1934’te çektiği İstanbul
Senfonisi, Rus montaj estetiği içine yerleştirilen
İstanbul imgelerinden ibaret olsa da yine de bir
kent deneyi olması bakımından kayda değerdi.
Ve bir diğer İstanbullu şairin, Orhan Veli’nin
dediği gibi, 40’ların sonunda hız kazanan göçlerle
bir Anadolu mozaiğine dönüşmeye başlayan
“İstanbul’un orta yeri sinema” oluverir. 1960’lar
itibarıyla kent, avangard sinematografik deneylerin
değilse de, Guy Debord’un “psikocoğrafya”
içinde tanımladığı türden kentsel deneyimlerin
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-319