istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
bu söylemler, dönemin hassasiyetlerine paralel
şekilde, gelgitlerle kendilerine ifade alanları açar
ve birer “büyük anlatı” olarak edebi üretimlerin
düşünsel sınırlarını belirlerler. Özellikle milliyetçiliğin
öne çıkışı ile birlikte Türkçü anlatıların
vurguyu üzerlerine almaları, edebiyatın birey
merkezliliğinin geriye çekilmesine neden olurken,
kent de bireyin deneyim mekanı olmaktan
çıkarak büyük ülkülerin yaşama geçirileceği, vatansever
eylemlilik halinin coşkusuyla iç ve dış
düşmanlardan temizlenmesi gereken bir “vatan
toprağı”na dönüşür.
Bu söylem, ulus-devletin kuruluşunun ardından
da korunan bir söylemdir. Yeni cumhuriyetin
yeni edebiyatı için kent imgesi, özellikle
“bir ülkenin kendi küllerinden doğuşunun sergilendiği”
Ankara’da yoğunlaşır. İmparatorluk
artığı İstanbul ise artık edebiyatın arka sokağıdır.
Ancak Kemalist bir kanon yaratılması doğrultusunda
yazılan romanlarla birlikte, özellikle
1930’lardan sonra, propagandaya dönük, donmuş
bir milli edebiyat sorumluluğu taşımaktan çok estetik
kaygılar da gözeterek, bu toplumsal değişim
dönemi ile birlikte hızlı bir devingenliğe sahip
olmaya başlayan yeni modern hayatın bireyin iç
dünyasını ya da iki savaş arası dönemin düşünsel
boyutta yaşanan karmaşalarını yansıtan romanlar
da görünür olmaya başlar. Bu romanlarda altı çizilen
tedirginliklere ev sahipliği yapan mekansa,
kötü-öteki İstanbul’dur. Modern gündelik hayat
içinde, değişimi deneyimleme, kamusal mekanlara
karışma, kalabalıkları seyretme; tasarlanan
yurttaşa benzemeye çalışmak yerine herkes gibi
olmamak, gündelik hayat içinde dış dünyanın
sayısız uyaranlarından birine, bütün içinde göz
ardı edilebilir bir niceliğe indirgenmemek için
bireyselliğini, öznelliğini güçlendirmeye çalışma
izlekleri de hep bu mekansal seçim bağlamında
aktarılırlar. Bu mekansal seçim, aynı zamanda
kendi alt ikilikleriyle de birlikte varolur. Kentsel
dönüşümün hızını yansıtan Beyoğlu ve Harbiye
tedirginlikler, tereddütler mekanı olarak onaylanmazken,
daha durgun, muhafazakar bir yaşam
biçimiyle özdeşleştirilen eski İstanbul, özellikle
de Fatih, sentezci yeni modernleşme önerilerinin
sözcülüğünü yapar.
Cumhuriyet’in ilk on beş yılının ardından,
1940’lardan 1960’lara değinse, toplumsal alanda
görülen canlılık, edebiyat açısından da önemli
hareketliliklerin yaşanmasına neden olur. Bu açıdan,
ilk bakışta dikkati çeken, edebiyat ortamında
görülen “çokseslilik”tir. Milli Şef Dönemi’nin,
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-091