istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
Restorasyonu herhangi bir onarım ya da yeniden
kullanım etkinliğinden farklı kılan, öncelikle söz
konusu yapının bir tarihi gerçeklik olarak önem
taşıması, dahası bu gerçekliğin kabulüdür. Çağdaş
restorasyon kuramının temel kavramlarından
olan “tarihi belge değeri”, bu özgünlük ve gerçekliği
anlatır. Tarihi bir yapı, tarihin bıraktığı
izleri taşımalıdır.
Bilimsel restorasyonun dayandığı temel tavır,
19. yüzyılın son çeyreğinden bu yana öznellikten
uzaklaşmayı, dolayısıyla da yapıya belli bir mesafede
durmayı esas alır. Yapı, mimarın ya da mal
sahibinin kişisel tercihlerinden bağımsız, özgül
değerleri için yaşatılmalıdır.
İstanbul’un, tarihsel geçmişi düşünüldüğünde,
restorasyon disiplini için çok zengin bir kaynak
olabileceği açıktır. Hatta, Geç Osmanlı’nın
Avrupai düzenin kurulması yolundaki çabaları
içinde, müzecilik ve taşınabilir eski eserler ile ilgili
düzenlemeler 1880’lerde, anıtların korunması
ise 1910’larda gündeme gelir. Erken Cumhuriyet
yıllarında da kentin doğal ve tarihi değerlerinin
korunması, planlama çalışmaları içinde kendine
en azından yasal düzlemde yer bulur. Ancak ne
1950’lerle başlayıp 1980’lere kadar süren dönem
boyunca ne de öncesinde, yeni yapı üretimine
ağırlık verilen mimarlık pratiğinde, restorasyon
bir uzmanlaşma alanı olarak kavramsal temellerini
oluşturamaz. Bu yoksunluğa, kenti biçimlendiren
dinamiklerin olağan sonucuna yönelik
nostaljik (bak. Nostalji) yakınmalar eşlik eder.
1980 sonrasında öne çıkan restorasyon yaklaşımları
da doğal olarak bu nostaljik bakış temelinde
biçimlenir. Koruma ve yaşatma çabaları, anlam
kaymaları içinde bocalar. Ortak bir terminolojinin
yerleşmemiş olmasından öte, yaşatılacak olanın
ne olduğu konusunun bile tartışmalı oluşu zemini
iyice kayganlaştırır. Tarihsellik yanılsamaları,
yenilemenin restorasyona tercihi ile başlar. Tarihi
evler ve sokaklar mı yaşatılacaktır, yoksa temsili
evler ve sokaklar mı inşa edilecektir Eski yaşatılmalı
mıdır, yaratılmalı mı Bu kritik soruların cevapları,
ağırlıklı olarak İstanbul’un çok katmanlı
tarihinin içinden seçilen ve neredeyse kutsanan
dönem ve yapı tiplerinin temsili olarak yeniden
üretilmesi yoluyla kentin tarihi kimliğinin inşası
ile tarihi sokak ve mahallelerin “güzelleştirilmesi”
ve “mutenalaştırılması” yaklaşımlarında aranır
(bak. Güzelleştirme; Mahalle; Mutenalaştırma;
Soylulaşma). Özellikle eski ahşap evlerden oluşan
mahallelerin, Boğaz kıyısındaki yalıların, kentin
genelde üstün kılınan ama kendi içinde de
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-286