istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
çeşitli evrelerinden geçtikçe boyutları ve kompozisyonları
değişen; doğdukça, evlendikçe, yaşlandıkça
ve nihayet öldükçe insanların eklendiği ve
çıktığı, son derece akışkan mekanlarmış. Buna
yatılı hizmetçiler de dahilmiş; başta sık rastlanan
bu uygulamaya yüzyıl sonunda daha az rastlanır
olmuş. Hizmetçiler, tipik olarak, evlendirilene
kadar evde çalışan genç kızlar olurmuş. Buna ek
olarak, aynı çatı altında yaşamasalar da, tüm sınıflar
için geçerli olmak üzere anne ve babalar,
teyzeler ve amcalar, nineler ve dedeler genellikle
birbirlerine yakın yaşarlardı –hala da böyledirve
birbirlerinin hayatının sürekli içindeydiler.
Dolayısıyla, bu açıdan İstanbul hanesi toplumsal
bir yapıdır, ihtiyaç doğdukça bir araya getirilir ve
çözülür. Son 100 yıllık sürede etnik ve toplumsal
bileşimde gerçekleşen fevkalade büyüme ve değişikliklere
rağmen, şehirdeki sıradan insanların
haneleri bu değişim denizinde görece istikrar
noktaları olarak kalmışlardır.
Herkesin zannettiğinin aksine, 20. yüzyılın
sonunda hane başına düşen kişi sayısı, 4 kişiyle,
yüzyıl başından çok farklı değildi (sadece aile
fertleri sayılınca 3,6). Bir istisna, belki de şaşırtıcı
bir şekilde, şimdi daha iyi ve daha uzun ve
daha kalabalık hanelerde yaşayan işçi sınıfı. İstanbul
100 yıl önce de, aynı bugün olduğu gibi,
bir göçmen şehriydi (bak. Göç). Geçen yüzyılın
başında dağılan imparatorluğun uzak bölgelerinden
birçok Müslüman göçmen zor koşullarda
şehre geliyordu, bu göçmenlerin evlerinde uzun
dönem şehirliler kadar çok akraba olmasa da,
bir-iki yatılı hizmetli bulunabiliyordu. Zaman
içerisinde sadece demografik anlamda da değil,
şehirden kendileri de zor koşullarda ayrılmakta
olan Müslüman olmayanların yerine geçtiler. O
dönemde nüfusun yarısını oluşturmalarına rağmen
İstanbul’un Müslüman olmayan kesiminin
hayatı hakkında sosyolojik açıdan az şey biliyoruz.
Bugün toplam nüfusun yüzde ikisini oluşturuyorlar.
20. yüzyılın ikinci yarısında İstanbul’a gelen
göçmenlerin büyük bölümü daha erişilebilir bir
alan olan Anadolu’dan geliyordu ve haneleri, yatacak
yer sağladıkları, gidip gelen ve şehir hayatına
geçişteki kaderlerini en azından bir süreliğine paylaştıkları
akrabalarıyla dolup taşıyordu. Haneleri
100 yıl öncenin göçmen hanesinden daha büyük
olsa da nadiren çok sayıda kuşağı barındırırdı.
Göçmen hanesi, daha geniş aile ve diğer kişisel
bağlantılar, çalışma ve toplumsallığın kentsel
dünyasına yerleşen göçmenlere büyük giriş noktaları
ve toplumsal sermaye sağlamış, nihayetinde
yerleşim topluluklarının temellerini atmıştır.
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-138