istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
gördükleri kentsel mekana ilişkin yeni algı biçimleri
de bu filmler sayesinde temsiliyet kazanmışlardır.
Filmin mimarlık ve kente, mimarlığın ise
filme katkısını açımlayan bir dizi bildiri, makale
ve program da ortaya koyan bu ittifak, böylece
sinema-mimarlık-sanat etkileşiminin kuramsal
arka planını üretmişlerdir. Filmler, kapitalizmin
sanayi kentlerinde yol açtığı sorunların ve dayattıkları
yeni üretim ve tüketim biçimlerinin nasıl
anlaşıldığını ortaya koyan hakikat şemaları haline
gelmiştir. Örneğin, Danimarkalı-Alman yönetmen
Urban Gad’ın, Berlin’de bir işçi mahallesinde çektiği
Fakir Jenny (1912) ile Önkapı-Arkakapı (1915)
adlı iki öncü film, ulaşım ve iletişim ağlarıyla zamansal
ve mekansal algısı parçalanan sanayi kenti
Berlin’deki sosyoekonomik ve politik meselelerin
kenti nasıl yeniden biçimlendirdiğini görünür
kılmıştır. Bu türden pek çok film, kentsel olguların
bir metaforik ve/veya metonomik sorgulama aracı
niteliği kazanır. Öte yandan, kentsel mekanın,
sinemanın tasarım araçlarıyla (ses, ışık, dekor,
kostüm, kamera planları ve açıları, montaj, kurgu)
yeniden üretilebilmesi, filmin salt bağlamsal
değil, biçimsel karakteristiğinin de gelişmesine
vesile olmuştur. Bir zaman, mekan ve olay şebekesi
(anlatı) tasarlayan her film, nihayetinde hem
insanın kentle ilişkilerini tercüme eden, hem de
yeni deneyim ve algı kanalları yaratan modernite
deneyi, hem bir tasarım söylemi, hem de bir söylemsel
tasarımdır.
İstanbul ise tasarım pratiklerinin veçhesini
genişleten bu sinematografik deney ve deneyimler
yerine, bir pseudo ekonomipolitiğin nesnesi haline
gelmiş ve belki de bu yüzden gerçek anlamda
bir modernlik kültürüne içkin hale gelmemiştir.
Kentin imgesi, 20. yüzyılın ilk otuz yılında, bu yüzden
salt ekranda yüzen turistik bir peyzajla veya
ardı ardına dizilen kartpostallarla temsil edilir. Bu
sonucu, hep söylenegeldiği gibi salt sinema fabrikalarının
sayısal ve/veya teknik yetersizlikleri değil,
üst üste binen Batılılaşma ve modernizasyon
fenomenlerine yönelik bir entelektüel ve eleştirel
bakışın gelişememesi doğurmuştur. Osmanlı’nın
ardından Cumhuriyet sürecinde, kentsel mekan
üretiminde olduğu gibi, imge üretimi de ideolojik
bir vizyonla biçimlenmiştir; ilki ümmetin,
ikincisi ulusun inşasıyla ilişkilidir. Batıyla bütünleşmiş
modernlik düşünün, salt kamunun
veya belli bir toplumsal sınıfın modernleşmesi
olarak anlaşılması, mekansal/toplumsal yapının
gözardı edilemez kırılmalarla biçimlenmesine
yol açar. Sinematografik vizyon bu algının göstergesidir;
Osmanlı modernleşmesinden itibaren
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-315