istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
yazarlar. Çokkültürlü bir imparatorluktan homojen
cumhuriyete doğru geçen kuşakların farklı
beklentilere sahip, dolayısıyla farklı şekillerde
hayal kırıklığına uğramış bireylerinin kurguları
da birbirine benzemedi.
Sözgelimi Said Naum Duhani bir Osmanlı diplomatının
oğluydu. İmparatorluğun son döneminde
Beyoğlu’nda saraya yakın çevrelerin, yüksek
tabakanın içinde bulunmuş, Cumhuriyet devrinde
birtakım şahsi sıkıntıların etkisiyle kendini bir
çatı katına adeta hapsetmiş, hayatını belli noktalar
arasında sürüklenen, inatla devam ettirilen
bir ritüele dönüştürmüştü: Her gün aynı yerlerde
yenen yemekler, her gün uğranan, hep aynı kişilerle,
aynı sohbetlerin yapıldığı Touring Club, her
gün aynı gazeteler, aynı kıyafetler… 1947’de gazete
yazılarının ötesine geçerek, şaşmaz bir düzenle
arşınladığı İstiklal Caddesi’ndeki binaların (bak.
İstiklal Caddesi ya da “Beyoğlu”) ona anımsattıklarını
Fransızca olarak kağıda döktü: Eski İnsanlar,
Eski Evler - 19. Yüzyıl Sonunda Beyoğlu’nun Sosyal
Topoğrafyası. Bütün bir Beyoğlu’nun sosyal
manzarasını gözler önüne serme iddiasına işaret
eden bu iddialı başlığın altında Said Naum Duhani,
Tünel’den Taksim’e kadar sıralanan evleri,
içlerinde oturanları, dedikoduları, hatırlananları
anlatıyordu. Duhani kurgusuna öncelikle bir sahne
seçmiş –İstiklal Caddesi/Grande Rue de Péra-,
ardından oyuncularını büyük bir özenle belirlemişti:
Özetle yüksek tabakaya mensup olmanın
gereklerini yerine getiren her milletten insan.
Ana caddenin gerisindeki ara sokakların onun
oyununda yeri yoktu. 1956’da ise Beyoğlu’nun
Adı Pera İken yayımlandı; alt başlık Geri Gelmeyecek
Zamanlar’dı. Said Naum Bey hep bildiği
şeyi resmiyete döküyordu böylece: O zamanlar
geri gelmeyecekti. Her ne kadar tek kelimeyle bile
bahsetmese de, bu yüzleşmeyi hazırlayan koşullar
üzerine düşünürken, Varlık Vergisi, 6-7 Eylül
1955 olayları gözardı edilmemeli. Kaldı ki Said
Naum Bey Meşrutiyet’ten, Dünya Savaşı’ndan,
Cumhuriyet’ten de bahsetmez. Kurduğu dünya
neredeyse zamansızdı, ya da Ahmet Hamdi’nin
“yekpare, geniş bir ân”ına yayılmıştı. O şimdinin
içinde durup geriye bakarak geçmişinde neleri
kaybettiğini araştırmıyordu; Ahmet Hamdi’nin
Huzur’undaki Mümtaz gibi “nerede ve nasıl devam
ettiği bilinmeyen büyük ve eski an’anelerin
son parçalarına” rastlayabileceği bir uzamda da
değildi artık; dahası onun aksine “bize ne olduğunu”
anlamaya da ihtiyaç duymuyor, geçmişi
bugünü anlamlandırmak için bir kerteriz olarak
kullanmaya da çalışmıyordu.
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-253