istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
KARŞI TARAF
İstanbul’da araya denizin girdiği karşılıklı
kıyı mekanları arasındaki durumu anlatır.
Asya’ya göre Avrupa, Avrupa’ya göre Asya yakası;
tarihsel yarımadaya göre Beyoğlu.
Karşı taraflar arasındaki mekansal ve yaşamsal
diyalog İstanbul’un kuruluşundan beri sürer.
İstanbul Boğazı’nın güney ucundaki yarımadalar
üzerinde konumlanan ilk yerleşimler, parçalı yerleşim
gelişiminin temelini oluşturur: Delfi kahininin
kehanetine dayanılarak kurulan ilk İstanbul
“körler ülkesi”nin (Khalkedon, bugün Kadıköy-
Üsküdar’ın bulunduğu yerdeki şehir) karşısındaki
Ligos burnuna (bugünkü Sarayburnu) yerleşir;
Haliç’in kuzey kıyısındaki buruna kurulan Pera
(bugünkü Galata) da adını karşı kıyıda konumlanmasından
alır. Yarımadaların arasında kalan
deniz bir yandan yerleşimler için kuvvetli bir sınır
çizgisi, diğer yandan mekansal bir merkez
oluşturur.
Aralarında kalan deniz-yolunu merkez alan
karşılıklı yerleşimler Boğaz boyunca, özellikle 19.
yüzyılın ikinci yarısından sonra daha yoğun olarak
yayılır. Burunlar ve koylar dizisinden oluşan
Boğaz sahilleri, köylerin oluşumuyla Boğaziçi
mekanı olarak özelleşir. Birbirine sarılarak, dolanarak
biçimlenen tepeler, bunların aralarında
kalan vadiler ve bu topografik yapının ortasından
boylu boyunca geçen denizyolu (Boğaz) sürekli
bir karşılıklar zemini sunar. Bu doğal topoğrafya
üzerinde, karşılıklı olarak sahillerde sıralanan
köyler takımyıldızı andıran bir yerleşim sisteminin
parçalarını oluşturmaktadır. Karşı taraflar
arasındaki deniz, yol oluşuyla, 1950’lerin sonunda
her iki kıyıda sahilyollarının (bak. Sahilyolu)
yapılmasına kadar geçen süre boyunca, tüm mekansal
açılımların kendisine doğru yöneldiği ve
ulaşımın sağlandığı, mekansal ve fonksiyonel
anlamda tek ve merkezi omurga olma durumunu
korur. Sahilyollarıyla 1960’lardan sonra bu
merkezi omurga çatallanır. Özellikle 1980’lerden
sonra hızlanarak, artık metropolün bir parçası
haline gelmiş olan Boğaziçi, doğal topoğrafyayı
hızla örtme eğiliminde olan bir mekansal dönüşüm
(bak. Kentsel Dönüşüm) sürecine girer. Karşılıklar
zemininin boşluklu mekansal yapısı ve
bunun arasına serpili röper noktalarının algısı
değişir. Suyun örtücülüğüne benzer şekilde, karada
da, yerleşimin yoğun örtüsü gelişir; yerler
örtülür; takımyıldızı sönükleşir. Boğaziçi’nde
suyolu ve yerleşimin yoğun örtüsü egemen olur.
Bu süreçte tüm İstanbul’un parçalı yapısı da ay-
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-202