istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
SAYFİYE
Yılın belli dönemlerinde, özellikle yazın kullanılan
konut ve bu konutların çoğunlukta
olduğu kentsel alan.
İstanbul bağlamında 19. yüzyıl başından 20. yüzyılın
ilk çeyreğine kadar olan zaman diliminde,
kentin sınırları içinde yer almakla birlikte, gerek
ulaşım ilişkileri gerekse de belirlediği yaşam şekli
nedeniyle çoklukla yaz aylarında gidilen semtlere
ve bu semtlerde yer alan konutlara verilmiş olan
isimdir. 19. yüzyıl öncesinde saray çevresinin kentin
uzak noktalarında yer alan yazlık edinme geleneği,
yeni yerleşim alanlarının yaratılmasıyla yalnızca
saraya ait bir ayrıcalık olmaktan çıkarak, kentin
prestijli bölgelerinde yaşayan üst düzey bürokrat,
tüccar gibi halkın varlıklı kesimine de yayılmıştır.
İstanbul’un 19. yüzyıl başında en önemli sayfiyesi,
karşılıklı iki kıyı boyunca sıralanmış yalılarıyla
(bak. Yalı) kentin ortasından geçen bir
suyolu olan Boğaz’dır. Yalnızca denize bağlı bir
ulaşımın varlığı, Boğaziçi’nin bir kıyı yerleşimi
olarak gelişmesine olanak vermiştir. Boğaziçi’nin
bu sayfiye niteliği denize ve mevsimlere bağlı
özgün bir yaşam biçimini de beraberinde getirir
(bak. Denize Girmek). Yaz başlarında Boğaz’a taşınılması,
yaz aylarının doğa ile iç içe geçirilmesi
ve sonbaharda “İstanbul”a geri dönüş, kentte
ayrıcalıklı bir kesime ait olan lüks ve törensel
bir göç niteliğindedir. Her ne kadar 19. yüzyılın
ikinci yarısında deniz ve kara ulaşımının güçlendirilmesi
ile Boğaz köylerinin sınırları genişlemiş
ve Boğaziçi kentle bütünleşerek bir banliyöye
(bak. Banliyö) dönüşmeye başlamışsa da, bu yalı
boyunun sayfiye niteliğini değiştirmez. Ancak
dönemsel kullanıcıların profili ve kozmopolit
nüfus yapısı bu Boğaz köylerinin gelişimini etkiler.
Kentin varlıklı gayrimüslim nüfusunun ve
yabancı elçiliklerin yazlıklarının Boğaziçi’nde yer
almaya başlamasıyla Avrupai yaşam biçimleri bu
semtlere de yayılacaktır. Daha çok Pera’da yaşayanların
sayfiyesi olan Boğaziçi dışında, kentin
Marmara sahilleri ve Adalar da (bak. Ada) benzeri
bir gelişim gösterir. Yeşilköy, Erenköy gibi semtlerin
sayfiye olarak kullanılması neredeyse 20.
yüzyılın ilk çeyreğine kadar devam eder.
İstanbul’un yoğun ve karmaşık yapısında, her
dönem kentten çok uzaklaşmadan, bir nefes alma
olanağı tanıyan sayfiye geleneği, 1950’ler sonrasında
nüfus artışı ve kent sınırlarının ötelenmeye
başlamasıyla, kentiçi sayfiye alanlarından kent dışına
kaymaya başlamıştır. Günümüzde ise sürekli
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-290