istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
kutusu payesi kazanır. Ancak II. Abdülhamid için
aygıtın hakikate gösterdiği bu sadakat bir parça
tehditkardır; üstelik tam da kentin bir yekpare düzene
ihtiyaç duyduğu sırada.
Sinematograf’ın Osmanlı başkentine girme
ihtimali tam bir kaos ve kargaşa ortamına teyellenmiştir;
I. Meşrutiyet’in peşi sıra gelen savaşlar
ve isyanların sözde bastırıldığı, Kapitülasyonların
yarattığı sosyopolitik problemlerin, istibdat
tedbirleriyle örtbas edilmeye çalışıldığı bir tarihe.
Hatta Fransız Sefareti’nin aygıtın kentte kullanılması
için yaptığı resmi başvuru olmasa, İstanbul
sinemayla belki de çok daha geç tanışacaktır. II.
Abdülhamid, kurumsallaşmaya çalışan modern
devlet gereği, başvuruyu inceleme talebiyle birlikte
Osmanlı Fen Müşavirliği’ne iletmiş ve “ilmi
yönden insanlık için faydalı bir araç” yanıtını
almıştır; ancak hala tedirgindir. Muhtemelen bu
kaygılı bakışın kökeninde, devlet-toprak bütünlüğünü
korumanın yegane yolu olarak düşündüğü
Panislamizm vardır. “Tasvir” İslamiyet’te
yasaktır; sinematograf’ın perdeye yansıttıkları
ile görülen gerçeklik arasındaki bu benzerlik, her
şeyi gören ve bilen Allah’ın gözüne şirk koşmak anlamına
gelmemekte midir Bu Frenk icadı aygıt,
İstanbul’da neyi kaydedecek, neyi gösterecektir
Oysa zaten sinemanın soykütüğünü oluşturan
bir dizi optik temaşa aygıtı elli yılı aşkın bir
süredir Osmanlı başkentinin Batılı kapısından,
Pera’dan girip, kente yerleşmiştir. Heimatlos’ları,
marjinalleri, ötekileri ve yabancıları gövdesinde
toplayan kozmopolit Pera, gözbağcılık ticareti
ile modern bilimi bir araya getiren “hareketligörüntü”lerin
işgali altındadır. Galatasaray’a
yerleşen bir sirkteki Microscope Solaire (Güneş
Mikroskobu) gösterisini (1843), fotoğrafın mucidi
Daguerre’in hareketli-resim aygıtı Le Grand
Diorama’nınki izler. 1855’te Naum Tiyatrosu’nda
marifetlerini sergileyen Cosmorama, seyircilerin
dönen bir silindire resmedilen doğa, kent ve
savaş imgelerini izlediği panorama (bak. Panorama),
georama, neorama gibi fantazmagorik
araçlarla tanışmasına aracı olur. Fenakistiskop
ve Zootrop’la evrimleşen hareketli-resim, Fransız
Doumlier’nin “Büyülü Fener”le gerçekleştirdiği
temsille (1882) sinematografınkilere yakınlaşır;
perdeyi kaplayan yarı belgesel yarı fantastik
görüntüler, neredeyse Georg Mélies’nin filmleri
gibidir. Üç yıl sonra, ünlü Verdi Tiyatrosu, ışıklı
tablo gösterisinin seyir mekanı olurken, Fransız
gözbağcı Louis Thierry de, Théatre Français de
Diapanorama’sını Türkiye Çeşmeleri tematiğiyle
tanıtacaktır. Bertrand’ın sinemaya emsal gös-
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-310