istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
KUZEY İSTANBULLULUK
Kimilerinin “Beyaz Türklük” diye anlatmaya çalıştığı
varoluş biçimini, kentin modern zamanlardaki maddi
üretim tarihi içinden açıklamak istesek, böyle bir deyim
icad etmek anlamlı olurdu.
Kuzey İstanbulluluk 19. Yüzyılda, erken modern
zamanlarda doğar, Cumhuriyet ile beraber sıkı
bir rötuş yer ve olgunlaşır, göçle değişen 1950’ler
ve 1980’ler İstanbulunda etkisini yitirir, 90’larda
kabuk değiştirerek neo-liberal formatta yeniden
dirilir. (bak. Göç) Kentin fiziksel yapısı ve barındırdığı
varoluş biçimleri bugün farklı aktörlerce
vahim derecede farklı algılanıyor ise, bunun temelinde
kadim ve yeniden-kuzeyli bakışların,
duruşların izleri sürülebilir.
Erken modern kökenler / Kuzeyin sermaye
marifeti ile inşası: Şehir 19. yüzyılda modernleşirken,
coğrafi ve topografik eşikler sosyoekonomik
ayrışmalarla örtüşür ya da onlara işaret eder oldu.
Sermaye birikim düzeyi yüksek, dönemin global
ekonomisi ile eklemlenmiş kesimler Haliç’in kuzeyinde
yoğunlaştı. Burası da kendi içinde ayrıştı:
Ana omurgası Tünel’den Şişli’ye, bir yan kolu
Maçka’ya, yeni sarayın üstüne uzanan havadar
ve manzaralı sırtın üst tarafları ve denize bakan
doğu yüzü giderek mutena bir yapılaşma eğlimi
gösterirken, sırtın arka yüzüne düşen Tarlabaşı-
Dolapdere-Kasımpaşa yöresi, Haliç’in güneyi ile
birlikte daha mütevazı gelir gruplarına terk edildi.
(bak. Mutenalaştırma; Soylulaşma) Eski Boğaz
köylerinin merkezi alanları da bir ölçüde bu ikinci
gruba girer. Kuzeyli duruş, aynı zamanda yukarıda
duruştur da. Bu dönemin şehir topoğrafyası
okunaklıdır: Sosyoekonomik ayrışma mekansal
ayrışma ile dolaysızca çakışır, örtüşür. Kuzeyli ve
yüksek rakımlı semtlerin küresel sermaye hareketleri
ile eklemlenmiş ekonomik pozisyonlarına,
Batılı trendlere açık sosyal yapılarına ve liberal/
modernleşmeci ideolojik yapılarına karşılık, “güneyli”
ya da “alt rakımdaki” semtlerin daha mahalli
söylemlerle beslenen ikincil ya da paralel
bir modernleşme sürecinin mekanı olduğunu, bu
semtlerin emek güçlerini, hizmetlerini, ve küçük
meta üretimlerini öncelikle mahalli pazarlarda
arz ettiklerini görüyoruz. Ayrışmış, ancak herkesin
yerini bildiği bir dünyadır bu. En mükemmel
cisimleşmesini Abdülhamid’de bulan Osmanlı
muhafazakar modernleşmeciliği, bu alemin çok
çeşitli taşlarını yerlerine oturtmanın ve oralarda
patırtısızca tutmanın sırrına vakıf olmuştur.
Erken modernitede kuzeyin ve güneyin cisimleşmesi
/ Apartman ve sahil sarayına karşı ada
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-210