istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
hiçbir mimari özene ve kişiliğe sahip olmaksızın
bugün hem işlevsel hem de simgesel olarak merkez
kimliği kazanması, tarihsel bir kent için sık
rastlanan bir olgu değildir. Taksim, 15. yüzyılda
örneğin, kentin kalbi suriçi İstanbul’unda atarken,
Galata surlarından çıkan bir kır yolunun,
ağaçlar ve bağlarla kaplı bir düzlüğe vardığı noktadır.
Pera’nın ve Boğaz yamaçlarının, kuzeydeki
yerleşme bölgelerinin gelişmesi, burasını geniş
bir mezarlık alanına dönüştürdü: Ayaspaşa, Tarlabaşı,
Elmadağ, Harbiye, Müslüman, Ermeni, Rum,
Protestan ve Frank mezarlarıyla kaplı alanlar oldular.
19. yüzyıl ortalarında bu büyük mezarlığın,
Grand Champs des Morts’un bir bölümü, özellikle
Latin Mezarlığı, aşama aşama kaldırılarak kuzeye,
Feriköy bölgesine taşınmaya başladı; kurumsal
yapılar ve daha sonra mahalleler ve meydan, eski
ölüler kentinin üstüne inşa edildi.
İlk önemli yapı, meydana adını veren Maksem’di.
Bu su mühendisliği yapısı, inşa edildiği
1731’den bu yana, 44 metrelik cephesiyle boşluğun,
bugünkü meydanın ilk sınırını oluşturur. 18.
yüzyılda, Osmanlı sarayı Topkapı’dan Boğaz’a taşınmaya
başlar. Sarayın Boğaz’a yerleşmesi, Boğaz
köylerinin ve yamaçlarının kentleşmesi demekti;
aynı zamanda da, sarayı koruyan askeriyenin modern
kurumları olan kışla, okul ve hastanelerinin
de bu bölgeye yerleşmesi... Maksem’in yer aldığı
düzlük ve çevresi artık, askeri tesisler alanıdır: III.
Selim döneminde (1789-1807), bugünkü Taksim
Gezisi alanına mezarlıktan bir bölüm kaldırılarak
inşa edilen Topçu Kışlası 1806’da tamamlanır. 19.
yüzyıl ortalarında, bugünkü Harbiye semtinde
bulunan yapılar, günümüzde Askeri Müze olan
Mekteb-i Umum-u Harbiye, Kırım Savaşı (1853-
1856) sırasında Fransız askerlerine hastane olarak
tahsis edilen Taşkışla, Gümüşsuyu’nda Mızıka-i
Hümayun Kışlası, karşı tepede Maçka Silahhanesi
ve bugün yıkılmış olan kimi ek yapılardı. Topçu
Kışlası’nın karşısındaki eski mezarlık alanı askerlerin
talim sahası olur: Bugünün Talimhane semti.
Kışla, yapımının tamamlandığı 1807’den başlayarak
geç Osmanlı tarihinin kimi önemli olaylarının
da şahididir; 1807’deki Kabakçı İsyanı’nın,
1909’daki 31 Mart Ayaklanması sonrasındaysa
Hareket Ordusu ile isyancıların çatışmalarının
sahnesidir; topa tutulur, yıpranır, işgal yıllarında
Fransız Senegali askerlerinin barınma mekanı
olur, sonra işlevsizleşir ve terk edilir. 1921’den
itibaren bir süre İstanbul’un ilk stadyumu olarak,
avlusu futbol sahası olarak kullanılır ve Taksim
Stadı olarak anılır; Türk milli futbol takımının ilk
maçı burada yapılır. Mekanlarının bir bölümün-
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-356