istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
yer olması yanında, yalıların kentin en prestijli
yerinde konumlanmış birer statü simgesi olmaları
da yerleşim düzeninin niteliğini belirlemiştir. Rumeli
ve Anadolu yakalarının kıyılarında sıralanan
bu yapılar, yapıldıkları dönemin ekonomik ve
politik gücünü elinde bulunduran başta sultan ve
eşleri olmak üzere, vezirler, paşalar ve Hırıstiyan
azınlığın oluşturduğu ticaret burjuvazisinden
oluşan saray çevresi ve varlıklı esnaflar tarafından
yaptırılmışlardır. Boğaziçi’nin “sayfiye” (bak.
Sayfiye) niteliği ve yalı-deniz ilişkisi özgün bir
yaşama biçimini de beraberinde getirmiştir. Yaz
başlarında Boğaz’a taşınılması ve sonbaharda
İstanbul’a dönüş, uzun süren hazırlıklarla bir göç
niteliğinde gerçekleşmekte ve mevsimlerin belirleyici
olduğu bir yaşamı tanımlamaktadır.
19. yüzyılın ikinci yarısına dek ulaşımın büyük
ölçüde deniz yoluyla sınırlı olması, yalıların
çoğunun altında birer kayıkhane bulunmasını
neredeyse zorunlu kılmıştır. Yalıların, bir taşlık ve
havuzlu mekanları içeren zemin katları, arkadaki
geniş bahçeye açılır. Tepelerin eteklerine uzanan
koru ve diğer yapılarla olan bağlantı aradan geçen
bir yol bulunması durumunda bir köprüyle
sağlanmıştır.
19. yüzyılın ikinci yarısında Boğaziçi’nin kentle
bütünleştirilmesini hedefleyen kent içi deniz
ulaşımının düzenlenmesi çalışmaları, yalılarda
oturanların kentle ilişkisini artırmışsa da yalıların
mevsimlik kullanımı neredeyse 20. yüzyılın ilk
çeyreğine kadar sürmüştür.
Yalının sıradan bir konuttan öte bir statü
göstergesi olması, farklı dönemlerin mimari üsluplarının
seçkin örneklerini bu suyolunun iki kıyısında
bir araya getirmiştir. 20. yüzyılın başında
Art Nouveau’nun İstanbul’a özgü ahşap örnekleri
ile 1960’lardan sonra Sedad Hakkı Eldem’in yeni
gelenekselci konut tipolojisinin örnekleri yalı
dizileri içinde yeri almıştır.
1980’lere gelindiğinde Boğaziçi kent içindeki
prestijli konumuyla, bir yandan İstanbul’un kontrolsüz
yayılışı ve kentte yaşanan olağan “rant”
kavgasının önde gelen çekim merkezlerinden biri
olarak öne çıkarken, diğer yandan bu özel alanın
tarihi ve mimari kimliğinin korunması gündeme
gelecektir. Bu karşıtlıklar ortamında getirilen
yasaklar ve bu yasakları delmede yeni arayış
çabalarının sonucunda yalıların, dolayısıyla da
Boğaziçi’nin restorasyonu (bak. Restorasyon) ka-
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-381