istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
larla tanımlanır. İstanbul da, Tanzimat reformları
kapsamında, 1839’dan itibaren, bu türden düzenli,
“Hausmannvari” bir planlama anlayışını benimsemiştir.
Kentsel mekanda adaların birbirine geçişliliği,
“Panoptikon”daki ya da Haussmann’ın
ışınsal Paris’indeki gibi gözetleme ve görmenin
kuşatıcılığına göre biçimlenir. Modern kentin
bu çok hücreli ve/veya parçalı görünürlük alanı,
artık salt teknolojik enstrümanlarla algılanabilecek
bir nitelik kazanır. Kentli, içinde yaşadığı
kentsel mekan “sekanslarını”, ancak tren, gemi,
otobüs, uçak gibi araçlar içindeyken algılayabilen
bir “seyirci” konumu edinmiştir.
Kent de, sinema gibi, salt “derin dokusu
olan, maddesel olarak içinde bulunulabilen, bir
görsel/görünür zemin değil, belli konumları da
yaratan bir uzamdır.” (Vivian Sobchack) Walter
Benjamin’in vurgusuyla, sinemada “fantazmagori”
ve arzunun iç içe geçtiği bu psişik uzamı deneyimleyen
seyircilerin düşleriyle, modern kent
hayalciliği bu yüzden birbirine denk düşmüştür;
çünkü kent, filmdeki gibi farklı zaman-mekan
geçişlerinin uzamı olduğu gibi, metaların imgeselliğinde-simgeselliğinde
kurulan bir gösteri
alanı, yani “fantasmagoria”dır. Kozmopolit kent
gezgini (flâneur), kente egemen olan bu imgenin
ürünüdür; kenti en ücra köşesine kadar arşınlar
ve çarpıştığı imgeleri gözlemleyip, sınıflandırıp,
hafızasına kaydeder; boş zaman tiryakiliği ile
kent makinesinin dayattığı zaman birbirleriyle
alabildiğine çelişkilidir, çünkü artık mekansal
olan zaman olgusudur. Hareket, sinemadaki gibi
sürelerle ilişkilidir. Kentsel makinenin zaman-mekanıyla
sonsuz bir uyum içerisinde olan meta akışları,
şeffaf cepheler, betonarme binalar ile kenti
baştan aşağı yaran ulaşım arterleri “flâneur”ün
kente ait “fantasmagoria”sını bir taraftan parçalarken
öte taraftan da bir yeni ve modern öznel
görme-gözleme deneyimi, bir fragman estetiği
yaratmıştır. Hareketli görüntü de zaten, soykütüğünü
oluşturan optik temaşa aygıtlarını var
eden bu estetiğin ürünüdür; film, farklı zamanmekan
parçalarının teknik ve estetik kurgusudur.
Seri üretimi belirleyen “montaj”, artık sanatın
içine yerleşen foto-montaj ve kolaj gibi, sinematografik
üretimin de tasarım aracıdır. Montajla
birlikte, filmi inşa eden fragmanlar artık tekil
imgelerden değil, tekil sekanslardan oluşacaktır.
Sekans düzeni, Rus yönetmen ve kuramcı Sergei
Eisenstein’ın dediği gibi, kentsel bağlamı üreten
binaların, binaları üreten strüktürel öğelerin bir
araya gelmesine çok benzeyen bir olgusal-estetik
inşadır. Ve bu inşa, ancak seyircinin modern
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-318