istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
edilen tedirginlik ve telaşları doğrular biçimde,
çoğunluğu aydın bürokratlardan, gazetecilerden
meydana gelen bu yeni edebi zümrenin modernleşme
süreciyle sorumluluk üzerinden kurdukları
ilişki, değişen kente ve bu değişimlerle birlikte
ortaya çıkan yeni kentlilere belirli bir mesafe almalarına
neden olur. Modernleşme desteklenen
bir proje olarak korunurken, modernleşen Pera
ve kendilerini modernleşme çabalarının beraberinde
getirdiği deneyim olanaklarına gark eden,
Pera’nın “gösterişçi tüketicileri” ya da “yeni züppeler”
ağır eleştirilere maruz kalır. Bu süreçte, bu
züppelerin karşısına konulan “Doğru Batılılaşmış
Osmanlı” tipi, açık bir tartışma konusu olarak romanların
merkezine yerleşir. Çünkü, değişen yeni
İstanbul’u ve yeni İstanbullu züppeleri romanlarına
konu edinenler, kendilerini bu deneyimlerde
“yitirenler” değil, sorumlu - aydın - yazarlardır.
Ancak zaman ilerledikçe, Tanzimat yazarlarının
modernleşme süreciyle sorumluluk üzerinden
kurdukları ilişkiyi kıran, yazarların değişen kente
ve yeni kentlilere mesafe almalarına neden olan
“gelip geçici, ele avuca sığmaz, koşullara bağlı”
modern deneyimi kontrol etme, akışa yön verme
isteklerini hiçleyen yeni bir edebiyatın kıpırtıları
hissedilmeye başlanır. Modernleşme sürecinde
yetişen, böyle bir çevrede yaşayan, Batı’yı yakından
tanıyan, II. Abdülhamid döneminin ve içine
doğdukları karmaşık günün, kapanan bir yüzyılın
sıkıntılarını duyan yeni bir nesil, edebi alanda
kendi metinlerini üretmeye başlayacağı bir dönemin
kapısını da aralar. Servet-i Fünun dergisi
etrafında toplanan bir grup olarak yeni bir ekolün
öncülüğünü yapan bu yeni nesil, mutlakiyetçi
zihnin kırıldığı, sekülerleşmenin etkin kılındığı,
dinle kurulan ilişkinin değiştiği bir söylem üretir.
Bu yeni edebiyat, Tanzimat romanının zıtlıklarla
ilerleyen, bazen eğlenceli bazen dramatik ama
her durumda didaktik tonuyla birlikte tartışma
konusu olarak sergilediği “eklenti” züppelere ve
züppeler vasıtasıyla görünür kılınan kentsel dönüşüme,
daha içe dönük olan anlatılarında farklı
görünümler verir. Öyle ki, züppeler artık olması
gerekene dair imalar taşıyan genellemeler olarak
değil modern deneyimin mekanı kentin içinde
devinen; modern olarak kodlanan bir estetik
zevkin peşine düşen; yaşamı bu zevk etrafında
şekillendirmek, iç dünyalarını ve yaşamlarını
“hakim” oldukları Batılı kaynaklara göre düzenlemek
isteyen, aynı zamanda kalabalıklarla kurulan
ilişkiyi, bu ilişkinin getirdiği alışkanlıklarla
kurulan tekbiçimciliği de sorgulamaya başlayan,
“gündelik hayatın yerleşmiş tipleri” olarak yer
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-089