istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
mazbata ile İstanbul, Adalar (bak. Ada) ve Boğaziçi
arasındaki ulaşım için Tersane-i Âmire (bak. Haliç
Tersaneleri) tarafından işletilen vapurların gerek
sayılarının, gerekse hareket saatlerinin gereksinimi
gidermekten uzak bulunduğu belirtilir. Şirket-i
Hayriye’nin kuruluşuna ilişkin mazbatanın ardından
şirketin yasal kuruluşu padişahın iradesi ile
tamamlanır. Bu irade ile 1851’de İstanbul halkının
Boğaziçi’ne rahat ve güvenli bir biçimde ulaşımını
sağlamak için yirmi beş yıl süreyle işletme ayrıcalığına
sahip bir şirketin kurulmasına izin verilir.
Boğaz’da yolcu taşımacılığı yapacak bir buharlı
gemi işletmesi olan kuruluşun ilk işi, İngiltere’ye
altı adet vapur sipariş etmek oldu. Gelen vapurlar,
ileride bir gelenek haline gelen numaralandırma
sistemiyle birlikte, Rumeli, Tarabya, Göksu,
Beylerbeyi, Tophane, Beşiktaş isimleriyle kullanılmaya
başlandı. Osmanlı Devleti’nde kurulan
ilk anonim şirket olan Şirket-i Hayriye, 1945’te
hükümet tarafından satın alınıp Şehir Hatları’na
devredilinceye kadar İstanbul ve Boğaziçi arasında
vapurlarla yolcu taşımacılığı yaptı. Bu taşımacılık
sistemi, bundan önce daha çok sayfiye olarak
nitelendirilen Boğaziçi’nde daimi ikametin ve
imarın yaygınlaşmasına neden oldu. Dolayısıyla
Boğaziçi’nin İstanbul ile bütünleşmesi sürecine
Şirket-i Hayriye’nin hız verdiği ve bu sürece yeni
bir boyut kazandırdığı söylenebilir.
İskeleler: Şirket-i Hayriye’nin faaliyete geçmesine
değin Boğaziçi’nde gemilerin yanaşmasına,
yolcu ve yük indirip bindirmesine uygun iskeleler
yoktu. Şirket-i Hayriye’nin ilk döneminde
de gemiler kıyıya yanaşmaz, yolcular kayıklar
aracılığıyla gemi ile kara arasında gidip gelirlerdi.
Bu durum karşısında Şirket-i Hayriye idaresindeki
gemilerin yanaşmasına uygun iskeleler ve
bu iskeleler üzerinde yolcuların özellikle kötü
havalarda beklemelerini kolaylaştıracak yapıların
inşasına ilişkin bir proje hazırlandı. Bu bağlamda,
Boğaziçi’nin Rumeli kıyısında Beşiktaş, Ortaköy,
Kuruçeşme, Arnavutköy, Bebek, Rumelihisarı,
Baltalimanı, Emirgan, İstinye, Yeniköy, Tarabya,
Büyükdere ve Sarıyer’de; Anadolu kıyısında ise
Üsküdar, Kuzguncuk, Beylerbeyi, Çengelköy, Kandilli,
Anadoluhisarı, Kanlıca ve Beykoz’da iskele
ve bekleme yerlerinin inşası kararı alındı. Başlangıçta
iskelelerde yolculara ait kapalı bekleme
alanı yoktu. 1914 yılına gelindiğinde ise hemen her
iskelede kapalı bekleme salonu bulunmaktaydı.
Şirket-i Hayriye Tersanesi: 1861’de Hasköy’de
şehir hattı vapurlarının bakım-onarımı ve kü-
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-350