istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
İçerdiği çoğulluk bir dizi sabit tekilliklerin
toplamı gibi biçimlenmiş olan o geleneksel kozmopolitizm,
19. yüzyıl başlarından itibaren aşındı.
Hızlı bir tempoyla, “kozmopolit”in sövgü sözcüğü
olacağı, homojenliğin amaç diye tarif edildiği bir
ortam doğdu. Hemen her etno-dinsel grup kendi
ulusalcılığını ve kendi modern “düşlenmiş” kimliğini
inşa etmeye koyulmuştu. Bu, İstanbul içerdiği
büyük çoğullukla aksini çağrıştırsa da, hemen
her etno-dinsel grubun o çoğulluktan kurtulma
iradesini geliştirmesi demekti. Birinci Dünya Savaşı
bitip Osmanlı Devleti tasfiye edilince, rakip
ulusalcılıkların kavgasından doğan yeni Türkiye
Cumhuriyeti, İstanbul’un kaderini o doğrultuda
biçimleme kararıyla yola çıkacaktı. Burası artık
etnik anlamda tekil kimlikli bir Türk kenti olmalıydı.
Kolay ulaşılacak bir hedefti bu. 1929 dünya
ekonomik bunalımı kentteki Avrupa sermayesiyle
birlikte Avrupa kökenlileri de uzaklaştırdı. Eski
Doğu Akdeniz kozmopolitizminin yerli bileşenleriyse
1920’lerden 1970’lerin başlarına dek uzanan
bir zaman aralığında kenti adım adım terk edip
gittiler. Ulusalcı imgelemin öngördüğü tekilleşme
başarılmış gibiydi. Ne var ki, ideolojik angajmanlar
aksine işaret etse de, yıkılan geleneksel kozmopolitizmin
yerine, kentin yeni kozmopolitizmi
yavaş yavaş inşa edilmekteydi. Sabitlenmiş, girilip
çıkılması sıkı sıkı denetlenen cemaatlerin ve statülerin
kenti, sayısız parametreye göre çeşitlenen
bireyselliklerin, tercihlerin, dışavurumların, çıkarların,
gruplaşma ve ayrışmaların kenti olmaya
koyuldu. Özellikle 1980’lerden itibaren olağan
bir metropol çoğulluğu edindi ve edinmekte. Her
totaliter yönelimin, ne denli baskıcı olmak isterse
istesin, metropolün çoğulluğuna tosladığı bir
“kendiliğinden özgürlük” ortamı oldu burası. Bu
niteliği her gün giderek daha da belirginleşiyor.
İronik olan şu ki, kendini çoğullukların dışavurumuna
çan bu modern metropol, adını tam aksine
tekilleştirecekti. O, bugün Türkiye’de ve dışarıda
hemen herkes için artık yalnızca İstanbul. Ulusalcı
öncülerin düşü neredeyse bir çırpıda gerçekleşiverdi.
Onlar Kostantiniyye’yi Bizans dönemiyle
ilişkisi nedeniyle, Dersaadet’iyse Osmanlı geçmişi
ima edişinden ötürü kullanım dışı kılmak istemişlerdi.
Bunu dünya ölçüsünde başardılar. Kent,
1920’lerden başlayan homojenleşme evresinde
sayısız eski adını unuttu. Kullanımdaki adları
içinden en az politik, en az dinsel, en az etnik
göndermesi olan adını, İstanbul’u genelleştirdi.
İstanbul oldu. Kentin adı, içine sayısız anlamların
üretilip yerleştirilebileceği, yine de dolmayacak
bir açık kategori haline geldi. Tıpkı bu metropolün
kendisinin de, farklı yaşam biçimlerini,
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-177